Editor Solomon Tessema G., Addis Ababa, Ethiopia >>>> Â semnaworeq.blogspot.com
á‹áˆ… ጽሑá የመላዠኢትዮጵያ አንድáŠá‰µ ድáˆáŒ…ት ባካሄደዠሕá‹á‰£á‹Š ስብሰባ ላዠካቀረብኩት ንáŒáŒáˆ የተወሰደ áŠá‹á¡á¡ ከáˆáˆ‰ አስቀድሞ በስብሰባዠላዠተገáŠá‰¼ ንáŒáŒáˆ እንዳደáˆáŒ ዕድሠለሰጠአá“áˆá‰² áˆáˆµáŒ‹áŠ“ዬን አቀáˆá‰£áˆˆáˆá¡á¡
በቃሠየቀረበá‹áŠ• በጽሑá ለማሰናዳት የáˆáˆˆáŒáŠ©á‰ ት áˆáŠáŠ•á‹«á‰µ በመጀመሪያ በጽሑá ሲቀáˆá‰¥ ሰዠላለ አንባቢ ተዳራሽ ስለሚሆንና በáˆáˆˆá‰°áŠ› ደረጃ á‹áˆ…ን መጽሔት [አዲስጉዳá‹] ጨáˆáˆ® በሌሎች የሕትመት á‹áŒ¤á‰¶á‰½ ላዠሲስተናገድ ትáŠáŠáˆˆáŠ›á‹ የáˆáˆ³á‰¥ áˆáˆµáˆ ስላáˆá‰€áˆ¨á‰ áˆáŠ“áˆá‰£á‰µ በዚህ ጽሑá የተሟላ መáˆá‹•áŠá‰±áŠ• ማስተላለá á‹á‰»áˆ‹áˆ በሚሠእáˆáŠá‰µ áŠá‹á¡á¡â€¦
ታሪáŠáŠ“ ááˆáˆµáና
የሰዠáˆáŒ… በብዙ መáˆáŠ© ከታሪአሊማሠá‹áŒˆá‰£á‹‹áˆá¡á¡ ሆሠáŒáŠ• የረዥሠጊዜ የታሪአሒደት የሚያሳየዠሰዠከታሪአመማሠእንደሚያዳáŒá‰°á‹ áŠá‹á¡á¡ á‹áˆ…ንንሠትá‹á‰¥á‰µ ታላበየጀáˆáˆ˜áŠ• የ19ኛዠáŠáለዘመን áˆáˆ‹áˆµá‹ ሄáŒáˆ ‹‹ታሪአየሚያስተáˆáˆ¨áŠ• áŠáŒˆáˆ ቢኖሠየሰዠáˆáŒ… ከታሪአአለመማሩን áŠá‹â€ºâ€º ሲሠገáˆáŒ¾á‰³áˆá¡á¡
ኢሕአዴáŒáˆ ሆአየተቃዋሚ á“áˆá‰²á‹Žá‰½ በተለያዩ ጥያቄዎች ላዠኢ-ታሪካዊ አቀራረብ እንዳላቸዠለማየት አያዳáŒá‰µáˆá¡á¡ ኢሕአዴáŒáŠ• በተመለከተ የድáˆáŒ…ቱ áˆáˆáˆ«áŠ• ታሪáŠáŠ• የሚጠቅሱት አንድሠካለáˆá‹ የተሻሉ መሆናቸá‹áŠ• ለማስረዳት አሊያሠበááሠከዚህ በáŠá‰µ á‹«áˆáŠá‰ ረ አዲስ áŠáŒˆáˆ የáˆáŒ ሩ አድáˆáŒˆá‹ ለማቅረብ áŠá‹á¡á¡
የዚህ á‹“á‹áŠá‰µ የታሪአዕá‹á‰³ ችáŒáˆ© አንደኛ ‹‹የታሪáŠáŠ• ቀጣá‹áŠá‰µáŠ“ ተከታታá‹áŠá‰µâ€ºâ€º (continuity and discontinuity) በመሠረቱ የሚድንና ላለንበት ወቅት የታሪአአሻራ á‹•á‹á‰…ና የማá‹áˆ°áŒ¥ áŠá‹á¡á¡ በመሆኑሠኢሕአዴጠአብዛኛá‹áŠ• ጊዜ ትኩረት የሚሰጥ የታሪአቀጣዠአለመሆን ላዠáŠá‹á¡á¡
በáˆáˆˆá‰°áŠ› ደረጃ ለá–ለቲካችን á‹á‰ ጀናሠከሚሉት የታሪአዕሳቤ á‹áŒ በትረካቸዠá‹áˆµáŒ¥ ስለማያካትቱና አáˆáŠ• ባለንበት ዘመን በተገኘ መስáˆáˆá‰µ ታሪáŠáŠ• ከአá‹á‹µ á‹áŒª እያዩ ስለሚáˆáˆáŒ የተዛባ ታሪአአቀራረብ á‹á‹á‹›áˆ‰á¡á¡
ከአንዳንድ ተቃዋሚዎችሠወገን ቢሆን አáˆáŽ አáˆáŽ የታሪአመዛባት á‹áˆµá‰°á‹‹áˆ‹áˆá¡á¡ እንደማሳያ ለማንሳት የደáˆáŒáŠ• ስáˆá‹“ት በሚያáŠáˆ±á‰ ት ጊዜ የሚሰጡት አስተያየት አንድሠእኩዠድáˆáŒŠá‰±áŠ• ያድበሰበሰ አሊያሠለስáˆá‹“ቱ á‹á‰…áˆá‰£á‹áŠá‰µ ያደላ (Apologetic) ሆኖ እናገኘዋለንá¡á¡
ááˆáˆµáናሠአንድን ጉዳዠለማብራራትና ለመረዳት ብዙ ጊዜ ቀጥተኛ መንገድ á‹á‹› አትጓá‹áˆá¡á¡ áŒáˆáŒˆáˆ ያየች ንስሠአደኗ ላዠተáˆá‹˜áŒá‹áŒ‹ ከማረá በáŠá‰µ ዙሪያá‹áŠ• እንደáˆá‰³áŠ•á‹£á‰¥á‰¥ áˆáˆ‰ ááˆáˆµáናሠየጉዳዩን áሬ áŠáŒˆáˆ የáˆá‰³áˆµáˆ¨á‹³á‹ ዳሠዳሩን ከዞረች በኋላ áŠá‹á¡á¡ እኛሠበቀጥታ ወደ ኢትዮጵያ á–ለቲካ ከመáŒá‰£á‰³á‰½áŠ• በáŠá‰µ áŒáˆ‹á‹Š ኃላáŠáŠá‰µ (Equality of Responsibility)ᣠየሕá‹á‰¥ መáˆáŠ«áˆ áˆá‰ƒá‹µ (Individual of consent)ᣠእንዲáˆáˆ የሕሊና áŠáŒ»áŠá‰µ (Idea Conscious) የሚባሉት የዴሞáŠáˆ«áˆ²á‹« መáˆáˆ†á‹Žá‰½ በአá‹áˆ®á“ እንዴት እንደáˆáˆˆá‰ አጠሠባለ መáˆáŠ© እመለከታለንá¡á¡
የáŠáˆ‹áˆáŠ ታሪካዊ ማህደáˆ
ጊዜዠ1647 á‹“.áˆ. áŠá‹á¡á¡ የእንáŒáˆŠá‹ አብዮት ንጉሡን ከዙá‹áŠ• በማá‹áˆ¨á‹µ በድሠተጠናቋáˆá¡á¡ የአብዮቱ መሪ ተዋንያ የአገሪቱ የá–ለቲካ ስáˆá‹“ት áˆáŠ• á‹“á‹áŠá‰µ መáˆáŠ መያዠእንዳለበት ለመወሰን ትáˆá‰… ስብሰባ á‹á‹˜á‹‹áˆá¡á¡ ከተሰብሳቢዎቹ á‹áˆµáŒ¥áˆ አንደኛ የአብዮቱ á‹‹ መሪ ሰሠኦሊቨሠáŠáˆ®áˆá‹Œáˆá£ áˆáˆˆá‰°áŠ› የወጠአጥባቂዠá“áˆá‰² መሪ ሚስተሠአየáˆá‰°áŠ•á£ ሦስተኛ የሰራዊቱ መሪ ኮሎኔሠሬá‹áŠ•á‰¦á£ አራተኛ በቃለ ጉባኤ á‹«á‹¥áŠá‰µ የተመደቡት ሚስተሠáŠáˆ‹áˆáŠ ተጠቃሾች ናቸá‹á¡á¡
ሀ – áŒáˆ‹á‹Š ኃላáŠáŠá‰µ
በስብሰባዠላዠየተáŠáˆ³á‹ የመጀመሪያዠáˆá‹•áˆ° ጉዳዠበስáˆáŒ£áŠ• ባቤትና በáˆáˆáŒ« ዙሪያ áŠá‰ áˆá¡á¡ ተሰብሳቢዎቹ ከእንáŒá‹²áˆ… ወዲያ ስáˆáŒ£áŠ• የሚገኘዠበáˆáˆáŒ« መሆኑን ከተቀበሉና á‹•á‹á‰…ና ከሰጡ በኋላ አከራካሪ ሆኖ ያገኙት ‹‹ለመáˆáˆ¨áŒ¥ ሕጋዊ መብት ሊያገአየሚገባዠዜጋ የትኛዠáŠá‹?›› የሚለዠáŠá‰ áˆá¡á¡
ለዚህሠየመጀመሪያዠáˆáˆ³á‰¥ አቅራቢ የወጠአጥባቂዠመሪ ሚ/ሠአየáˆá‰°áŠ• áŠá‰ ሩá¡á¡ በእáˆáˆ³á‰¸á‹ አቀራረብ የመáˆáˆ¨á‰µ መብት ሊሰጠዠየሚገባዠዜጋ ንብረት ያካበተ መሆን አለበትá¡á¡ ለዚህሠáˆáŠáŠ•á‹«á‰± ንብረት የሌለዠሰዠለጉዳዩ ብዙ አትኩሮት ሳá‹áˆ°áŒ¥ አገሪቱን ሊጠቅáˆáŠ“ ሊጎዳ የሚችለዠá–ለቲከኛሠሳያስበዠእንዲáˆáˆ በተጨማሪ በቀላሉ እየተደለለ ድáˆáን ሊያስረáŠá‰¥ የሚችሠበመሆኑ áŠá‹á¡á¡
በአንጻሩ ኮሎኔሠሬá‹áŠ•á‰¦á‹ á‹áˆ…ን áˆáˆ³á‰¥ በመቃወሠአስተያየታቸá‹áŠ• እንደሚከተለዠአቅáˆá‰ á‹‹áˆá¡á¡ ‹‹ለመáˆáˆ¨áŒ¥ የንብረት ባለቤትáŠá‰µ እንደመስáˆáˆá‰µ መቅረቡ በሰዠሠላዠየመብት ጥሰት መáˆá€áˆ á‹á‰†áŒ ራáˆá¡á¡â€ºâ€º ካሉ በኋላ á‹áŠ¸á‹áˆ አንድ ደሀ እንáŒáˆŠá‹›á‹Š እáŠá‰¶áŠ” ከአንድ ሀብታሠእንáŒáˆŠá‹›á‹Š እáŠá‰¶áŠ” እኩሠበሆአመáˆáŠ© ሕá‹á‹ˆá‰±áŠ• የመáˆáˆ«á‰µáŠ“ የመወሰን መብት ስላለዠየመáˆáˆ¨áŒ¥ መብት ተጎናáƒáŠáŠá‰± መáŠáŠ«á‰µ እንደሌለበት አስረድተዋáˆá¡á¡
በእንáŒáˆŠá‹áŠ› የተናገሩትን ብንጠቅሰዠ‹‹The poorest he that is in England has a life to live as the richest he›› áŠá‰ ሠያሉትá¡á¡
á‹áˆ„ áˆáˆ³á‰¥ በመሠረቱ የáˆáˆáŒ« ጉዳዠቢሆንሠá‹á‹˜á‰± áŒáŠ• ሰዠብሎ እያንዳንዱ ዜጋ ሕá‹á‹ˆá‰±áŠ• ለመáˆáˆ«á‰µ ብቸኛዠወሳአእáˆáˆ± መሆኑንሠየሚያስገáŠá‹á‰¥ áŠá‹á¡á¡ ከዚያሠአኳያ ስለ áŠáŒ»áŠá‰µ áˆáŠ•áŠá‰µ በ20ኛዠáŠ/ዘመን መባቻ ላዠ‹‹what is liberity?›› ወá‹áˆ ‹‹áŠáŒ»áŠá‰µ áˆáŠ•á‹µáŠ• áŠá‹?›› የሚለá‹áŠ• ወሳአድáˆáˆ³áŠ• የጻáˆá‹áŠ• ጆን ስትዋáˆá‰µ ሚሠ(John Stwart Mill) የኮሎኔሠሬá‹áŠ•á‰¦á‹áŠ• áˆáˆ³á‰¥ በማጠናከሠእንደሚከተለዠያስረዳáˆá¡á¡ ‹‹አንድ ሰዠበመሠረቱ ያለማንሠጣáˆá‰ƒ ገብáŠá‰µ ሕá‹á‹ˆá‰±áŠ• የመáˆáˆ«á‰µ መብት አለá‹á¡á¡ á‹áˆ…ሠማለት መብቱን በሚተገብáˆá‰ ት ጊዜ የሌላá‹áŠ• ሰዠመብት ባáˆáŠáŠ«áŠ“ ጉዳት በማያስከትሠመáˆáŠ© ሊሆን á‹áŒˆá‰£áˆá¡á¡â€ºâ€º
በታላበስብሰባ ላዠእየተሳተበያሉት ሰዎችᣠየኮሎኔሠሬá‹áŠá‰¦á‹ áˆáˆ³á‰¥ ተቀባá‹áŠá‰µ ካገኘ በኋላ ወደ áˆáˆˆá‰°áŠ›á‹ áˆá‹•áˆ° ጉዳዠተሸጋገሩá¡á¡
ለ – ሕá‹á‰£á‹Š ስáˆáˆáŠá‰µ/ የሕá‹á‰¥ መáˆáŠ«áˆ áˆá‰ƒá‹µ (consent)
መንáŒáˆµá‰µ በመሠረቱ ሄዶ ሄዶ በሕá‹á‰¥ መáˆáŠ«áˆ áˆá‰ƒá‹µ ላዠማረá አለበትá¡á¡ በሌላ አáŠáŒ‹áŒˆáˆ ከስዩመ እáŒá‹šáŠ ብሔáˆáŠá‰µ ወደ ስዩመ ሕá‹á‰¥áŠá‰µ መሸጋገሠማለት áŠá‹á¡á¡ á‹áˆ…ሠየዘመናዊáŠá‰µ አንድ መገለጫ áŠá‹á¡á¡
አሜሪካá‹á‹«áŠ• ከእንáŒáˆŠá‹ በáŠáጥ áŠáŒ»áŠá‰³á‰¸á‹áŠ• ከተቀዳጠበኋላ ባስá‹á‰á‰µ የáŠáŒ»áŠá‰µ ስáˆáŒ£áŠ• የሚያገኘዠተገዢዎች ከሚሰጡት መáˆáŠ«áˆ áˆá‰ƒá‹µ áŠá‹á¡á¡ (Governments derive their power from the consent of the governed) ማለታቸዠá‹áˆ…ንን ያጠናáŠáˆ¨á‹‹áˆá¡á¡
የእንáŒáˆŠá‹áŠ• አብዮት በáŒáŠ•á‰£áˆ ቀደሠየመሩት ተዋንያን ባካሄዱት ስብሰባ ላዠየáŠá‰ ረዠአስተሳሰብ ማንሠሰዠወደስáˆáŒ£áŠ• የሚመጣዠየሕá‹á‰¥áŠ• በጎ áˆá‰ƒá‹µ ከተጎናá€áˆ ብቻ áŠá‹ የሚሠብሒሠáŠá‰ áˆá¡á¡
á‹áˆ…ንን የሕá‹á‰¥ መáˆáŠ«áˆ áˆá‰ƒá‹µ ዕሳቤ በሚመለከት ከስብሰባዠታዳሚዎች አáˆáŠ•áˆ እንደገና áˆáˆˆá‰µ ተቃራኒ áˆáˆ³á‰¦á‰½ ቀáˆá‰ á‹ áŠá‰ áˆá¡á¡ በመጀመሪያ ሚስተሠአየáˆá‰°áŠ• ‹‹በመሠረቱ የሕá‹á‰¥ መáˆáŠ«áˆ áˆá‰ƒá‹µáŠ“ መንáŒáˆµá‰µ እንደ á…ንሰ áˆáˆ³á‰¥ አብረዠመሄድ የማá‹á‰½áˆ‰ ናቸá‹â€ºâ€º (Consent and government are not compatible) አሉá¡á¡
á‹áˆ…ንን áˆáˆ³á‰£á‰¸á‹áŠ•áˆ ሲያብራሩት በáˆáˆ‰áˆ áŠáŒˆáˆ ላዠየሕá‹á‰¡ መáˆáŠ«áˆ áˆá‰ƒá‹µ የሚጠየቅ ከሆአስáˆá‹“ት አáˆá‰ áŠáŠá‰µáŠ¥áŠ•á‹°áˆšáˆ°áን በመáŒáˆˆáŒ½ áŠá‹á¡á¡
ኮሎኔሠሬá‹áŠ•á‰¦á‹ በተራቸዠለሚስተሠአየáˆá‰°áŠ• ስጋት የሚከተለá‹áŠ• መáትሔ አቅáˆá‰ á‹‹áˆá¡á¡ በኮሎኔሉ አባባሠየሕá‹á‰¥ መáˆáŠ«áˆ áˆá‰ƒá‹µ ሲባሠለáˆáˆ‰áˆ ጉዳá‹áŠ“ ለሚደáŠáŒˆáŒˆá‹ ሕáŒáŒ‹á‰µ በመላ ሕá‹á‰¡ የáŒá‹µ መáˆáŠ«áˆ áˆá‰ƒá‹±áŠ• መስጠት አለበት ማለት አá‹á‹°áˆˆáˆá¡á¡ የሕá‹á‰¥ መለካሠáˆá‰ƒá‹µ ማለት ለሕጠአá‹áŒªá‹Žá‰½ የá‹áŠáˆáŠ“ áˆá‰ƒá‹µ በመስጠት መሆን ማለት áŠá‹á¡á¡ እዚህጋ áˆá‰¥ ማለት የሚገባን የá‹áŠáˆáŠ“ መንáŒáˆµá‰µ á…ንሰ áˆáˆ³á‰¥ የሚመáŠáŒ¨á‹ ከዚህ áˆáˆ³á‰¥ መሆኑን áŠá‹á¡á¡
የá‹áŠáˆáŠ“ መንáŒáˆµá‰µáŠ“ የተደራጀ ተቃዋሚ በá…ንሰ áˆáˆ³á‰¥ ደረጃ ሊáŠáŒ£áŒ ሉ የማá‹á‰½áˆ‰ ናቸá‹á¡á¡ በመሆኑሠየዴሞáŠáˆ«áˆ²á‹« መሠረታዊ ዕሳቤ የáˆáˆ³á‰¡áŠ• አንድáŠá‰µ ማስተጋባት ብቻ ሳá‹áˆ†áŠ• በማኅበረሰቡ á‹áˆµáŒ¥ የሚገኙ የተለያዩ አስተያየቶችን እንዲያንሸራሽሩ በመáቀድና በመጨረሻሠበብዙáˆáŠ• ተቀባá‹áŠá‰µ ያገኘá‹áŠ• ማጽደቅ áŠá‹á¡á¡
ዴሞáŠáˆ«áˆ² ማለት የታá‹á‰³ ስáˆáˆáŠá‰µ (Unanimity) የሚáˆáŒ áˆá‰ ት መስአአá‹á‹°áˆˆáˆá¡á¡ እዚህጋ የሕá‹á‰¥ እንደራሴዎች ወá‹áˆ ወኪሎች ወደá“áˆáˆ‹áˆ› ድáˆáŒ¹áŠ• ሰጥቶ የላካቸዠሕá‹á‰¥ ወኪሠብቻ ናቸዠወá‹áˆµ የራሳቸዠየአስተሳሰብ áˆá‹•áˆáŠ“ ኖሯቸዠለአገሠá‹á‰ ጃሠብለዠባመኑት áŠáŒˆáˆ ላዠየáŒáˆ አቋሠá‹á‹ˆáˆµá‹³áˆ‰? የሚሉ ጥያቄዎችን ማንሳት ተገቢ áŠá‹á¡á¡ እንዲáˆáˆ ‹አንድ የá“áˆáˆ‹áˆ› አባሠአላስáˆáˆ‹áŒŠ ሆኖ ስታገኘá‹/ሲያገኘዠከá“áˆá‰²á‹«á‰¸á‹ መáˆáˆ• የሚጻረሠአቋሠሊወስዱ á‹á‰½áˆ‹áˆ‰ ወá‹?› ብሎ መጠየቅሠያስáˆáˆáŒ‹áˆá¡á¡
በáŠá‹šáˆ… ጥያቄዎች ዙሪያ ማለትሠከወከሉት ማኅበረሰብ (Constituency) ወá‹áˆ ከá“ቲ መáˆáˆ• á‹áŒªáˆ˜áŠ•á‰€áˆ³á‰€áˆµ á‹á‰»áˆ‹áˆ ብለዠወሳአድáˆáˆ³áŠ“ት የጻá‰á‰µ የ18ኛዠáŠ/ዘመን የእንáŒá‹™ áˆáˆ‹áˆµá‹ ኤድመንድ በáˆáŠ (Edmund Burke) እና የአሜሪካ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ የáŠá‰ ሩት ጆን ኤá ኬኔዲ ናቸá‹á¡á¡
ኤድመንድ በáˆáŠ ‹‹Letter to the sheriff of Bristol›› በሚለዠመጣጥá ላዠ‹‹እኔን መáˆáŒ£á‰½áˆ የላካችáˆáŠ• የበሪስቶሠáŠá‹‹áˆªá‹Žá‰½ ብትሆኑሠባለአአዕáˆáˆ¯á‹Š ብቃት አáˆáŠ“ችሠከመረጣችáˆáŠ በኋላ á“áˆáˆ‹áˆ›á‹ á‹áˆµáŒ¥ በሚáŠáˆ³á‹ áŠáˆáŠáˆ እናንተ የáˆá‰µáˆáˆáŒ‰á‰µáŠ• ብቻ ሳá‹áˆ†áŠ• እኔ በáŒáˆŒ ለአገሠá‹á‰ ጃሠብዬ የማáˆáŠ•á‰ ትን አቋሠከማንá€á‰£áˆ¨á‰… ወደ ኋላ አáˆáˆáˆá¡á¡â€ºâ€º ሲሉ አስረድተዋáˆá¡á¡
ጆን ኤá ኬኔዲ á‹°áŒáˆž በበኩላቸዠ‹‹profiles in courage›› (የጀáŒáŠ•áŠá‰µ አáˆáŠ£á‹«á‹Žá‰½ ብለዠአቶ ተሻገሠá‹á‰¤ በተረጎሙት) መጽáˆá‹á‰¸á‹ ላዠየአሜሪካንን የ200 ዓመት የáˆáŠáˆá‰¤á‰µ ታሪአአጥንተዠበተለያየ ጊዜ ከá“áˆá‰²á‹«á‰¸á‹ ወá‹áˆ ከወካዮቻቸዠáላጎት á‹áŒª የአጠቃላዠአገáˆáŠ• ጥቅሠበማስቀደሠበáŒáˆ የደረሰባቸá‹áŠ• ጫናና ጉዳት ተቋá‰áˆ˜á‹ የጀáŒáŠ•áŠá‰µ ተáŒá‰£áˆ áˆá…መዋሠብለዠስለመረጧቸዠየáˆ/ቤት አባላት አትተዋáˆá¡á¡
ከáˆáˆˆá‰± ሰዎች አስተáˆáˆ…ሮ የáˆáŠ•áŒˆáŠá‹˜á‰ á‹ áŠáŒˆáˆ ቢኖሠተወካዮች አáˆáŽ አáˆáŽáˆ ቢሆን በራሳቸዠእáˆáŠá‰µ ሊጓዙ እንደሚገባ áŠá‹á¡á¡ ከዚህ በተጨማሪ á“áˆáˆ‹áˆ› ከá‹áŠáˆáŠ“ዠጋሠአብሮ የሚሄድ የá‹á‹á‹á‰µ አጀንዳ የማáለቅ ሚናሠአለá‹á¡á¡ በá“áˆáˆ‹áˆ› የሚáŠáˆ³á‹ áˆáˆ³á‰¥ በተለያዩ ሕá‹á‰£á‹Š አጀንዳ á‹áˆ†áŠ“áˆá¡á¡ ከዚህሠየተáŠáˆ³ ሰዎች የድጋáና የተቃá‹áˆž አቋሠá‹á‹á‹™á‰ ታáˆá¡á¡
የሞቀ á‹á‹á‹á‰µ የሌለበት á“áˆáˆ‹áˆ› እንደሞተ ባሕሠበá‹áˆµáŒ¡ áˆáŠ•áˆ ሕá‹á‹ˆá‰µ አá‹áŠ–ረá‹áˆ (ሕá‹á‹ˆá‰µ አáˆá‰£ áŠá‹)á¡á¡
áˆ- áŒáˆ‹á‹Š ሕሊና ወá‹áˆ የሕሊና áŠáŒ»áŠá‰µ
የእንáŒáˆŠá‹ አብዮት በተካሔደበት ወቅት የሃá‹áˆ›áŠ–ት ድባብ በጣሠጠንካራ የáŠá‰ ረበት ጊዜ áŠá‰ áˆá¡á¡ በተለዠአብዮቱን የመሩት ሰሠኦሊቨሠáŠáˆ®áˆá‹Œáˆ በእጅጉ መንáˆáˆ³á‹ŠáŠ“ የሃá‹áˆ›áŠ–ት ሰዠáŠá‰ ሩá¡á¡ የተቀሩት የስብሰባዠተሳታáŠá‹Žá‰½áˆ ቢሆኑ ለሕሊና áŠáŒ»áŠá‰µ ከáተኛ ስáራ የሚሰጡ áŠá‰ ሩá¡á¡
ቃሉ እንደሚያመለከተዠ‹‹የሕሊና áŠáŒ»áŠá‰µâ€ºâ€º ማለት የáˆáˆˆáŒáŠá‹áŠ• ማመንᣠየáˆáˆˆáŒáŠá‹áŠ• መáˆáˆ• መከተáˆá£ የáˆáˆˆáŒáŠá‹áŠ• ሃá‹áˆ›áŠ–ት መቀበáˆáŠ“ በáˆáˆˆáŒáŠá‹ ወጠየመተዳደሠመብትን የሚያጎናá…á áŠá‹á¡á¡
እዚህ ላዠማስታወስ የሚገባን ከብዙ ዓመታት የሃá‹áˆ›áŠ–ት ጦáˆáŠá‰µ በኋላ አá‹áˆ®á“á‹á‹«áŠ• ወደሰላáˆáŠ“ መቻቻሠእንዲመጡ ያደረገዠá‹áŠ¸á‹ የሕሊና áŠáŒ»áŠá‰µ (Liberty of conscious) ዕሳቤ ተቀባá‹áŠá‰µ በማáŒáŠ˜á‰± መሆኑን áŠá‹á¡á¡
ከዚህ ዕሳቤ በመáŠáˆ³á‰µáˆ ኦሊቨሠáŠáˆ®áˆá‹Œáˆ áˆáˆ³á‰¥áŠ• በáŠáŒ»áŠá‰µ የመáŒáˆˆáŒ½ መብትን አስመáˆáŠá‰¶ ‹‹እáŒá‹šáŠ ብሔሠበማን አንደበት አንደሚናገሠስለማá‹á‰³á‹ˆá‰… ለáˆáˆ‰áˆ ዜጋ የመናገሠመብት ሊሰጥ á‹áŒˆá‰£áˆâ€ºâ€º የሚሠአስተያየት አቀረቡá¡á¡ áŠáŒˆáˆ áŒáŠ• አየáˆá‰°áŠ• á‹áˆ…ን áˆáˆ³á‰¥ በጥáˆáŒ£áˆ¬ በመመáˆáŠ¨á‰µ ‹‹ማንሠእየተáŠáˆ³ እáŒá‹šáŠ ብሔሠአናገረአእያለ የሚሆንና የማá‹áˆ†áŠ• ወጠቢያቀáˆá‰¥ áˆáŠ• áˆáŠ“á‹°áˆáŒ áŠá‹?›› ሲሉ ሞገቱá¡á¡
ለዚህሠጥያቄ ኦሊቨሠáŠáˆ®áˆá‹Œáˆ ‹‹መቼሠáˆáˆ‹á‰½áŠ•áˆ እንደáˆáŠ“á‹á‰€á‹ እáŒá‹šáŠ ብሔሠየáˆáŠáŠ•á‹«á‰³á‹ŠáŠá‰µ አባት áŠá‹á¡á¡ ስለዚህሠየማá‹á‰ ጅና ኢ-ሞራላዊ መáˆá‹•áŠá‰µ በማንሠአንደበት አያስተላáˆááˆá¡á¡ አንድ ሰዠእáŒá‹šáŠ ብሔሠገáˆáŒ¾áˆáŠ›áˆ ወá‹áˆ አናáŒáˆ®áŠ›áˆ ብሎ ሲáŠáˆ³ የáŠáŒˆáˆ©áŠ• áŒá‰¥áŒ¥ መáˆáˆáˆ¨áŠ• በእáˆáŒáŒ¥áˆ እáŒá‹šáŠ ብሔሠእንዳናገረዠእና እንዳላናገረዠማወቅ á‹á‰»áˆ‹áˆá¡á¡ á‹áˆ…ንንሠማድረጠየሚቻለዠለáˆáˆ‰áˆ ሰዠመብት ሰጥቶ áˆáˆ³á‰¡áŠ• በáŠáŒ»áŠá‰µ የመáŒáˆˆáŒ½ መብትን በማáŠá‰ ሠáŠá‹ የሚሠáˆáˆ‹áˆ½ ሰጡá¡á¡
ስለዚህ ከዚህ የáˆáŠ•áˆ¨á‹³á‹ የመናገሠáŠáŒ»áŠá‰µ ዕሳቤ መሠረት ያገኘዠ‹‹እáŒá‹šáŠ ብሔሠበማንሠአንደበት ሊናገሠá‹á‰½áˆ‹áˆâ€ºâ€º ከሚሠሃá‹áˆ›áŠ–ታዊ አመለካከት መሆኑን áŠá‹á¡á¡
የኢሕአዴáŒáŠ• የá–ለቲካ ስáˆá‹“ት በጥቂቱ
የኢሕአዴጠየá–ለቲካ ስáˆá‹“ት በጥቂቱሠቢሆን ለመተንáˆáˆ» ስንáŠáˆ³ አáˆáŠá‹›áŠ•á‹°áˆ ኸáˆá‹áŠ• የተባለ የ19ኛ á‹ áŠ/ዘመን á‹•á‹á‰… የራሺያ የስáŠáŒ½áˆ‘á ሰዠበአንድ ወቅት የሰáŠá‹˜áˆ¨á‹áŠ• ንá…á…ሮሻዊ ንáŒáŒáˆ እንደመንደáˆá‹°áˆªá‹« እንá‹áˆ°á‹µá¤ እንደ ኸáˆá‹áŠ• አቀራረብᣠ‹‹አንድ እንáŒáˆŠá‹›á‹Š ወá‹áˆ አሜሪካዊ ‹እኔ እንáŒáˆŠá‹›á‹Š áŠáŠâ€º ወá‹áˆ ‹እኔ አሜሪካዊ áŠáŠâ€º ብሎ ሲáˆá£ አንድáˆá‰³á‹ á‹œáŒáŠá‰±áŠ• ብቻ ሳá‹áˆ†áŠ• áŠáŒ» ሰዠመሆኑንሠእየáŠáŒˆáˆ¨áŠ• áŠá‹á¡á¡ በአንጻሩ አንድ የጀáˆáˆ˜áŠ• ተወላጅ ‹እኔ ጀáˆáˆ˜áŠ“á‹Š áŠáŠâ€º ሲሠ‹እኔ በáŒáˆŒ áŠáŒ» ሰዠአá‹á‹°áˆˆáˆáˆá¡á¡ የአገሬ ንጉሥ áŒáŠ• ታላቅና ከሌሎችáŠáŒˆáˆ¥á‰³á‰µ የሚበáˆáŒ¡ ናቸá‹â€º ማለቱ áŠá‹á¡á¡â€ºâ€º
ሰሞኑን ‹‹ታላበመሪ›› እየተባለ የሚቀáˆá‰ á‹áŠ• ስሰማ አሌáŠá‹›áŠ•á‹°áˆáŠ• ኸáˆá‹áŠ• ከመቶ ዓመታት በአየተናገረá‹áŠ• እንዳስታá‹áˆµ á‹«á‹°áˆáŒˆáŠ›áˆá¡á¡
ወደስáˆá‹“ቱ ትንተና ስንገባ ካለá‰á‰µ áˆáˆˆá‰µ ስáˆá‹“ቶች ስያሜዎች አኳያ በአáˆáŠ‘ ስáˆá‹“ት ላዠመሠረታዊ ጥያቄ እናáŠáˆ³áˆˆáŠ•á¡á¡ እáŠá‹° á–ለቲካ áˆáˆ‹áˆµá‹á‹Žá‰½ አስተáˆáˆ…ሮ የá–ለቲካ ስáˆá‹“ት ስያሜዎች በየራሳቸዠመáትሔዎቻቸá‹áŠ• á‹áŒ á‰áˆ›áˆ‰á¡á¡ ለáˆáˆ³áˆŒ ‹‹ááማዊ የዘá‹á‹µ አገዛá‹â€ºâ€º ስንሠመáትሔዠመንáŒáˆµá‰³á‹Š የዘá‹á‹µ አገዛዠá‹áˆ†áŠ“áˆá¡á¡ ‹‹ወታደራዊ አáˆá‰£áŒˆáŠáŠ•áŠá‰µâ€ºâ€º ስንሠቃሉ ራሱ እንደመáትሔ ሕገመንáŒáˆµá‰³á‹Š ስáˆá‹“ትን á‹áŒ á‰áˆ›áˆá¡á¡ ወደኢሕአዴጠስንመጣ ‹‹አብዮታዊ ዴሞáŠáˆ«áˆ²â€ºâ€º የሚለዠስያሜ እንደመáትሔ áˆáŠ• ያስቀáˆáŒ¥áˆáŠ“áˆ?
የኢሕአደጠጉዳዠከá–ለቲካ አኳያ á‹áˆµá‰¥áˆµá‰¥ የሚያደáˆáŒˆá‹ ስáˆá‹“ቱ የá–ለቲካ ሕá‹á‹ˆá‰±áŠ• የጀመረዠሕገመንáŒáˆµá‰µ አዘጋጅቶ በማቅረብ áŠá‹á¡á¡ በመሆኑሠኢሕአዴጠከሕገመንáŒáˆµá‰± ጋሠያለዠáŒáŠ•áŠ™áŠá‰µ áˆáŠ• á‹áˆ˜áˆµáˆ‹áˆ ብሎ መáˆá‰°áˆ¸ ተገቢ á‹áˆ†áŠ“áˆá¡á¡ ከዚህሠበመáŠáˆ³á‰µ የኢሕአዴáŒáŠ• ስáˆá‹“ት ከሕገመንáŒáˆµá‰± አኳያ ስንáˆá‰µáˆ¸á‹ ሙሉ በሙሉ ሕገ መንáŒáˆµá‰±áŠ• ጥሎ አá‹áˆ®á“á‹á‹«áŠ• ቄሳራዊ (Ceaserism) እንደሚሉት áˆáˆ‹áŒ ቆራጠስáˆá‹“ት ሙሉ በሙሉ አáˆáˆ˜áˆ ረተáˆá¡á¡ ከዚህ á‹áˆá‰… የኢሕአዴጠአካሔድ ሕገ መንáŒáˆµá‰±áŠ• በከáŠáˆ እየሻረ ሲያሻዠደáŒáˆž እያከበረ የሚንቀሳቀስ ስáˆáŒ£áŠ• በጥቂት ሰዎች እጅ ያከማቸና እንዲáˆáˆ መሪዎች የሕጠማዕቀá ሳá‹áŒ£áˆá‰£á‰¸á‹ የáˆáˆˆáŒ‰á‰µáŠ• የሚያደáˆáŒ‰á‰ ት ስáˆá‹“ት (Authourianism) áŠá‹á¡á¡
የኢሕአዴጠááማዊ የበላá‹áŠá‰µ በከáŠáˆ የሚመáŠáŒ¨á‹ ስለ ‹‹á–ለቲካáˆâ€ºâ€º á…ንሰ áˆáˆ³á‰¥ ካለዠአመለካከት áŠá‹á¡á¡ ለመሆኑ ለኢሕአዴጠ‹‹á–ለቲካáˆâ€ºâ€º ማለት áˆáŠ• ማለት áŠá‹? በሌላ በኩሠ‹‹á–ለቲካáˆâ€ºâ€º የሚለዠá…ንሰ áˆáˆ³á‰¥áˆµ በድáˆáŒ…ቱ በኩሠእንዴት áŠá‹ የሚገለá€á‹ ብለን ስንáŠáˆ³ እáŠáˆáˆ± በጽሑá ላዠያሰáˆáˆ©á‰µ áˆáˆ³á‰¥ ባá‹áŠ–áˆáˆ በተáŒá‰£áˆ እንደታዘብáŠá‹ ለኢሕአዴጠá–ለቲካሠማት ወዳጅና ጠላት የሚለá‹á‰ ት መስአáŠá‹á¡á¡
á‹áŠ¸á‹ á–ለቲካን የወዳጅና የጠላት መለያ አድáˆáŒŽ የመጠቀሙ አካሔድ በ20ኛዠáŠ/ዘመን አጋማሽ የጀáˆáˆ˜áŠ• ቀአáŠáŠ•á አቀንቃáŠáŠ“ የሕገ መንáŒáˆµá‰µ áˆáˆáˆ የáŠá‰ ረዠካáˆáˆ ሽሚት ቀáˆá‰¦ áŠá‰ áˆá¡á¡
ወዳጅና ጠላት እየለዩ መንቀሳቀስ የሚለዠብሒሠለዴሞáŠáˆ«áˆ²áŠ“ አብት ለሚመጣዠብá‹áˆáŠá‰µ በእጅጉ ተáƒáˆ«áˆª áŠá‹á¡á¡ á‹áŠ¸á‹áˆ የሚሆንበት áˆáŠáŠ•á‹«á‰µ ወዳጅ ሲባሠየማቅረብᣠጠላት ሲባሠየመደáˆáˆ°áˆµ አካሔድን እንጂ በá‹á‹á‹á‰µáŠ“ ሰጥቶ በመቀበሠመáˆáˆ• ላዠየተመሠረተ ባለመሆኑ áŠá‹á¡á¡ ከዚህሠየተáŠáˆ³ ለኢሕአዴጠá–ለቲካ የáˆáˆˆá‰µ አá…ናá ተá‹áˆ‹áˆšá‹Žá‰½ መድረአስለሚሆን á‹•áˆá‰…ና ድáˆá‹µáˆ ለá‹áˆµáˆ™áˆ‹ ቢቀáˆá‰¡áˆ ኢሕአዴጠከደደቢት እስከ አዲስ አበባ የገጠማቸá‹áŠ• ኃá‹áˆŽá‰½ አንድሠአካቶ የራሱ አድáˆáŒ“ሠአሊያሠደáˆáˆµáˆ·áˆá¡á¡ በሌላ አáŠáŒ‹áŒˆáˆ የá“áˆá‰²á‹ ታሪáŠá£ ከተላያዩ ተቀናቃኞቹ ጋሠየገጠመá‹áŠ• ችáŒáˆ®á‰½ በዴሞáŠáˆ«á‰²áŠ á‹á‹á‹á‰µ ለዘለቄታዠየáˆá‰³ ስለመሆኑ አያሳá‹áˆá¡á¡
ኢሕአዴጠስáˆáŒ£áŠ• በጥቂት ሰዎች እጅ ሲከማችና መሪዎች የሕጠማዕቀá ሳá‹áŒ£áˆá‰£á‰¸á‹ የáˆáˆˆáŒ‰á‰µáŠ• የሚያደáˆáŒ‰á‰ ት ስáˆá‹“ት áŠá‹ ስንሠየáˆáˆ³á‰¥ የበላá‹áŠá‰µ እንዲኖረዠየሚያደáˆáŒˆá‹áŠ• እንቅስቃሰና ስለሕጠየበላá‹áŠá‰µ መጥቀስ አስáˆáˆ‹áŒŠ áŠá‹á¡á¡
የáˆáˆ³á‰¥ የበላá‹áŠá‰µ
ማንኛá‹áˆ መንáŒáˆµá‰µ (á“áˆá‰²) የáˆáˆ³á‰¥ የበላá‹áŠá‰µ እንዲኖረዠá‹áŒ¥áˆ«áˆá¡á¡ ኢሕአዴáŒáˆ የáˆáˆ³á‰¥ የበላá‹áŠá‰±áŠ• ለማረጋገጥና ለመጎናá€á መከጀሉ የሚያስተቸዠአá‹á‹°áˆˆáˆá¡á¡ ጥያቄ የሚያስáŠáˆ³á‰ ትና ትችት የሚጋብá‹á‰ ት ማáŒáŠ˜á‰µ አለብአብሎ የሚያስበá‹áŠ• የáˆáˆ³á‰¥ የበላá‹áŠá‰µ ለመቀዳጀት የተሠማራበት መንገድ áŠá‹á¡á¡ ከዚህ አኳያ áˆáˆˆá‰µ áŠáŒˆáˆ®á‰½áŠ• ማንሳት እንáˆáˆáŒ‹áˆˆáŠ•á¡á¡ አንደኛ ኢሕአዴጠየመገናኛ ብዙáˆáŠ• ሙሉ ለሙሉ በመቆጣጠሠለራሱ ááማዊ ጥቅሠለማáŒáŠ˜á‰µ á‹áŒˆáˆˆáŒˆáˆá‰ ታáˆá¡á¡ á‹áˆ„ ሙሉ በሙሉ የመቆጣጠሠáላጎት የá–ሊሲ ጉዳዠብቻ ሳá‹áˆ†áŠ• የስáˆá‹“ቱ ወሳአአካሠáŠá‹á¡á¡
áˆáˆˆá‰°áŠ› የዚህ ሙሉ በሙሉ መገናኛ ብዙáˆáŠ•áŠ• የመቆጣጠሠዓላማ የሕá‹á‰¥áŠ• በጎ áˆá‰ƒá‹µ ለመáˆá‰¥áˆ¨áŠ áŠá‹á¡á¡ á‹áˆ…ን በሚያደáˆáŒá‰ ት ጊዜ የá–ለቲካና የáˆá‹•á‹®á‰° ዓለሠá‰áŠáŠáˆ እንዲኖሠአá‹áˆá‰…ድáˆá¡á¡ á‹áˆ…ንንሠየአዕáˆáˆ® á‹áŒ¤á‰µ ማáˆáˆ¨á‰» (Means of Mental production) መቆጣጠሠለáˆáŠ• እንዳስáˆáˆˆáŒˆ ለመረዳት የስዕáˆáŠ“ የሙዚቃ አቀራረብን እንደáˆáˆ³áˆŒ እንá‹áˆ°á‹µá¡á¡
ሙዚቃሠሆአስዕሠእሙን ከመሆናቸዠበáŠá‰µ የáˆáŠ•áˆ áŠáŒˆáˆ አለመኖáˆáŠ• (nothingness) ቅድመáˆáŠ”ታቸዠያደáˆáŒ‹áˆ‰á¡á¡ አንድ የሙዚቃ ኮንሰáˆá‰µ ከመቅረቡ በáŠá‰µ አዳራሹ ሰጥ ረጠማለት አለበትá¡á¡ ከሙዚቃዠá‹áŒª ያሉ ድáˆá†á‰½ በሙሉ የመደመጥ á‰áŠáŠáˆáŠ• እንዳá‹áˆáŒ¥áˆ© á‹á‹ˆáŒˆá‹³áˆ‰á¡á¡ በስዕሠበኩáˆáˆ አንድ ሰዓሊ የሚስáˆá‰ ት ወá‹áˆ የáˆá‰µáˆµáˆá‰ ትን ሸራ ከስዕሉ á‹áŒª ያሉ ተáŽáŠ«áŠ«áˆª ቀለማትን ለማጥá‹á‰µ በáŠáŒ ቀለሠá‹á‰€á‰¡á‰³áˆá¡á¡ áˆáŠ እንደሙዚቃዠእና ስዕሠኢሕአዴáŒáˆ ተáŽáŠ«áŠ«áˆª የሚላቸá‹áŠ• የáˆáˆ³á‰¥ ድáˆá†á‰½áŠ“ የአመለካከት áˆáˆµáˆŽá‰½ አስወáŒá‹¶ ያለá‹á‹µá‹µáˆ የራሱን ብቸኛ የአመለካከት á‹áŒ¤á‰µ እንዲንሰራዠያደáˆáŒ‹áˆá¡á¡
የሕጠየበላá‹áŠá‰µ
የኢሕአዴጠስáˆáŒ£áŠ• በጥቂት ሰዎች እጅ ሲከማችና መሪዎች የሕጠማዕቀá ሳá‹áŒ£áˆá‰£á‰¸á‹ የáˆáˆˆáŒ‰á‰µáŠ• የሚያደáˆáŒ‰á‰ ት ስáˆá‹“ት ዋናዠመሠረቱ ከሕጠáˆáŒ“ሠየተላቀቀና ያሻá‹áŠ• ያለገደብ ስáˆáŒ£áŠ•áŠ• መጠቀሠáŠá‹á¡á¡ ከዚህ በመáŠáˆ³á‰µ የተወሰኑ áŠáŒ¥á‰¦á‰½áŠ• እናያለንá¡á¡ በመጀመሪያ ደረጃ በሕጠየበላá‹áŠá‰µ (rule of law) እና በሕጠየመገዛት (rule by law) መካከሠáˆá‹©áŠá‰µ እንዳለ ማስታወስ የáŒá‹µ á‹áˆ‹áˆá¡á¡ á‹áˆ… ሲባሠሕጋዊáŠá‰µá£ የሕጠየበላá‹áŠá‰µ አካሠáŠá‹ እንጂ የሕጠየበላá‹áŠá‰µ አጠቃላዠገላጠአá‹á‹°áˆˆáˆá¡á¡
በመሆኑሠሕጉ ለመንáŒáˆµá‰µ የáˆáˆˆáŒˆá‹áŠ• ለማድረጠገደብ የለሽ ስáˆáŒ£áŠ• ቢሰጠዠድáˆáŒŠá‰± ሕጋዊ ሊሆን á‹á‰½áˆ‹áˆá¡á¡ ሆኖሠáŒáŠ• በሕጠየበላá‹áŠá‰µ ማዕቀá ስሠሊወድቅ á‹á‰½áˆ‹áˆá¡á¡ የሕጠየበላá‹áŠá‰µ የመንáŒáˆµá‰µáŠ• ማንአለብáŠáŠá‰µ ስለሚገታዠለዴሞáŠáˆ«áˆ² ማበብ ትáˆá‰… ሚና á‹áŒ«á‹ˆá‰³áˆá¡á¡
ሌላዠየauthoritarianism (ስáˆáŒ£áŠ• በጥቂት ሰዎች እጅ ሲከማችና መሪዎች የሕጠማዕቀá ሳá‹áŒ£áˆá‰£á‰¸á‹ የáˆáˆˆáŒ‰á‰µáŠ• የሚያደáˆáŒ‰á‰ ት ስáˆá‹“ት) መገለጫ የራሳቸዠáˆá‹•áˆáŠ“ ያላቸዠመንáŒáˆµá‰³á‹Š á‹«áˆáˆ†áŠ‘ ማኅበራት እንዲኖሩ አá‹áˆá‰…ድáˆá¡á¡
መደáˆá‹°áˆšá‹«
በዚህ ጽሑá መáŒá‰¢á‹« ላዠሦስት የዴሞáŠáˆ«áˆ² መáˆáˆ–ችን አንስተን áŠá‰ áˆá¡á¡ ሀ. áŒáˆ‹á‹Š ኃላáŠáŠá‰µá£ ለ. በሕá‹á‰¥ በጎ áˆá‰ƒá‹µ ላዠየተመሠረተ መንáŒáˆµá‰µ እንዲáˆáˆ áˆ. የሕሊና áŠáŒ»áŠá‰µ ናቸá‹á¡á¡
እáŠáŠšáˆ… ሦስት የዴሞáŠáˆ«áˆ² ብሒሎች ሰዠያሉና የተወሳሰቡ áˆáˆ³á‰¦á‰½áŠ• ያቀበበመሆናቸዠበአንድ የመጽሔት አáˆá‹µ ላዠአጠቃላዠá‹á‹˜á‰³á‰¸á‹áŠ• እና የያዙትን እንደáˆá‰³ ማቅረብ ያስቸáŒáˆ«áˆá¡á¡ ሆኖáˆáŒáŠ• በáŠá‹šáˆ… áˆáˆ³á‰¦á‰½ ዙሪያ ከአገራችን ጋ በቀጥታ በተያያዘ ጉዳዠአንድ áˆáˆˆá‰µ áŠáŒ¥á‰¦á‰¸áŠ• አንስተን ጽሑá‹á‰½áŠ•áŠ• እናጠቃáˆáˆ‹áˆˆáŠ•á¡á¡
እያንዳንዱ áŒáˆˆáˆ°á‰¥ የራሱን ሕá‹á‹ˆá‰µ የመáˆáˆ«á‰µ መብት አለዠሲባáˆá£ መንáŒáˆµá‰µ ሕጋዊ ካáˆáˆ†áŠ በቀሠጣáˆá‰ƒ የመáŒá‰£á‰µ መብት እንደሌለዠመታወቅ አለበትá¡á¡ ሆኖሠáŒáŠ• በኢትዮጵያ ገዢዠá“áˆá‰² ገበሬá‹áŠ• ‹‹በዓመት á‹áˆ…ን á‹«áŠáˆ ቀን በáŠáŒ» የአካባቢ ጥበቃ ሥራ ላዠመሳተá አለባችáˆá¡á¡ እáˆá‰¢ ካላችሠየገንዘብ ቅጣት á‹áŠ¨á‰°áˆ‹áˆá¡á¡â€ºâ€º እየተባለ ገበሬዠበáŒá‹´á‰³á‹ የáŒáˆ እáˆáˆ» ሥራá‹áŠ• በመተዠተራራ ሲቆáሠእንዲá‹áˆ ተደáˆáŒ“áˆá¡á¡
እንዲህ á‹“á‹áŠá‰µ ድáˆáŒŠá‰µ ላዠየሕáŒáŠ“ የሞራሠጥያቄዎችን ማንሳት á‹á‰»áˆ‹áˆá¡á¡ አንደኛ ገበሬዠለሚመጣዠትá‹áˆá‹µ ጠቀሜታ ሲባሠየተወሰአጊዜá‹áŠ• መስዋዕት አድáˆáŒŽ ተከá‹á‹ ባáˆáˆ†áŠá‰ ት የጉáˆá‰ ት ሥራ ላዠእንዲሰማራ ማስገደዱ ችáŒáˆ የሚሆáŠá‹ አገሪቱ የገበሬዎች ብቻ ሳትሆን የáˆáˆ‹á‰½áŠ•áˆ ስለሆáŠá‰½ መስዋዕትáŠá‰µ መáŠáˆáˆ ካስáˆáˆˆáŒˆ áˆáˆ‹á‰½áŠ•áˆ መáŠáˆáˆ አለብን እንጂ ገበሬዠብቻ ተመáˆáŒ¦ ሳá‹áŠ¨áˆáˆˆá‹ መሥራት አለበት የሚሠእáˆáŠá‰µ የለáŠáˆá¡á¡ እንደመንáŒáˆµá‰µ ሪá–áˆá‰µ ከሆአ26 ሚሊየን ገበሬ በዚህ የጉáˆá‰ ት ሥራ ላዠተሰማáˆá‰¶ ከ8 ቢሊዮን ብሠበላዠዋጋ ያለዠገቢ በጉáˆá‰ ት መáˆáŠ መንáŒáˆµá‰µ አáŒáŠá‰·áˆá¡á¡
áˆáŠ“áˆá‰£á‰µ እዚህ ላዠቆሠብለን áŠáŒˆáˆ©áŠ• ስናገናá‹á‰¥ በአብዮት ጊዜ ‹‹መሬት ላራሹ›› የሚለዠጥሪ ያስተጋባዠገበሬዠአáˆáˆ¶ የላቡን ዋጋ አላገኘሠበሚሠáŠá‰ áˆá¡á¡ አáˆáŠ•áˆ እንደትላንቱ ‹‹መሬት ላራሹ›› እንደተባለ ‹‹ሒሳብ ለላቡ›› ብለን የáˆáŠ•áŒ á‹á‰…በት ጊዜ ላዠየደረስን á‹áˆ˜áˆµáˆˆáŠ›áˆá¡á¡
በሕá‹á‰¥ በጎ áˆá‰ƒá‹µ ላዠየተመሰረተ መንáŒáˆµá‰µ ጽንሰ-áˆáˆ³á‰¥áŠ• በተመለከተ ኢሕአዴጠየáˆá‹•á‹®á‰° ዓለሠá‹á‹µá‹µáˆ እንዳá‹áŠ–ሠከማድረጉሠባሻገሠመሬትን እና የከተማ ቤትን እንደá–ለቲካ መሳሪያ በመጠቀሠየሕá‹á‰¥áŠ• መáˆáŠ«áˆ áˆá‰ƒá‹µ ለማáŒáŠ˜á‰µ የሚያደáˆáŒˆá‹ የማያáˆá‰… እንቅስቃሴ áŠá‹á¡á¡ በመሠረቱ ‹ሕá‹á‰£á‹Š áˆá‰ƒá‹µâ€º ወá‹áˆ ስáˆáˆáŠá‰µ የሚባለዠቃሠእንደ አንድ ዴሞáŠáˆ«á‰²áŠ መáˆáˆ• ሲታዠ‹‹ዜጎች የáˆáˆˆáŒ‰á‰µáŠ• እንዲመáˆáŒ¡ áˆá‹•áˆáŠ“ አላቸá‹â€ºâ€º ከሚሠመሠረተ áˆáˆ³á‰¥ የáˆáˆˆá‰€ áŠá‹á¡á¡
ሆኖሠáŒáŠ• በአገራችን የገጠሠመሬትን እና የከተማ ቤትና ቦታን á‹á‹žá‰³áŠ• ተቆጣጥሮ የዜጎችን የáላጎቶቻቸá‹áŠ• የመወሰንና የመበየን አቅማቸá‹áŠ• በእጅጉ አዳáŠáˆžá‰³áˆá¡á¡ በመሆኑሠá‹áˆ… áˆáŠ”ታ áˆáˆáŒ« ላዠትáˆá‰… ተá…ዕኖ ያሳáˆá‹áˆá¡á¡
ለማጠቃለáˆáˆ በእኔ እáˆáŠá‰µ ኢሕአዴጠሕገ መንáŒáˆµá‰µ አáˆá‰…ቆ ሕገመንáŒáˆµá‰³á‹ŠáŠá‰µáŠ• ሳá‹áˆ†áŠ• በáˆáˆ‰áˆ መስአááማዊ የበላá‹áŠá‰µáŠ• የተጎናá€áˆ ስáˆá‹“ት áŠá‹á¡á¡
—–
á‹áˆ… ጽሑá በአዲስጉዳዠመጽሔት ቅጽ 6 á‰áŒ¥áˆ 134 የተስተናገደ áŠá‹á¡á¡
Average Rating