ካንሰርን በጋራ እንከላከል የጠቅላይ ሚንስትር አብይ ወቅታዊ መልእክት

You are here: Home > Addis Admas > Current Article

ካንሰርን በጋራ እንከላከል የጠቅላይ ሚንስትር አብይ ወቅታዊ መልእክት

By maleda times / November 15, 2018 / Comments Off on ካንሰርን በጋራ እንከላከል የጠቅላይ ሚንስትር አብይ ወቅታዊ መልእክት

Read Time:7 Minute, 30 Second

በመላው አለም ከፍተኛ የሆኑ ማህበረሰቦች በተለያዩ የካንሰር በሽታዎች በመጠቃት ላይ ይገኛሉ ። በተለይም በሴቶች ላይ የተንሰራፋው ይሄው የካንሰር በሽታ ብዙሃኑን በአጭር ጊዜ ውስጥ ለሞት እንደ ዳረገ ይታወቃል።

በአሁን ሰአት በአለማችን ውስጥ ከ1.7 ሚሊዮን ህዝብ በላይ በሞት ይወሰዳል ይህም ከፍተኛውን የሞት አደጋ ከሚከናወንበት ውስጥ አንዱ የካንሰር በሽታ ነው ። ለዚህም ይመስላል ጠቅላይ ሚንስትር አብይ አህመድ በከፍተኛው ደረጃ ትኩረት እንዲሰጠው የዛሬውን መግለጫቸውን ያወጡበት ምክንያት ። በተለይም በታዳጊ ህጻናት እና ሴቶች ላይ የደረሰውን አለም አቀፍ የካንሰር ጥቃት መከላከል የሚቻለው ለማህበረሰባችን የጠለቀ መረጃዎችን በማቅረብ መሆን ይገባዋል ብለን እናምናለን ። የበሽታውን አመጣጥ እና እንዴት መከላከል ሊቻል የሚሉትንም ለመተግበር አስፈላጊውን ትኩረት የሚያሻው እራስን በካንስር መያዛቸውን አስመልክቶ በግልጽ መወያየት የሚቻል እና ህክምናውን በተገቢው መልኩ መከታተል ሲችሉ ብቻ ነው። የአለም አቀፍ የካንሰር ጥናትና ምርምር እንደሚያረጋግጠው በኢትዮጵያ ሰርቪካል ካንሰር የሚያጠቃቸው ሲሆን ሰርቪካል ካንሰር ማለት የማህጸን ግድግዳ ካንሰር የተያዘን አካል የሚጠቁም ነው ። በሌላም በኩል የጡት ካንሰር ላይ ሰፊ የሆነ ዘመቻ እንዳለውም ሪፖርቱ ያሳያል።

የካንሰር ቫይረስ ልክ እንደ ፈሳሽ መግል የሆነ ሲሆን በቀላሉ ለመስፋፋት የሚያደርገው ጥረት ከማይክሮ ሰከንድ የፈጠነ ስለሆነ ከባድ ጥንቃቄ ያሻዋል ሲሉ የህክምና ባለሙያዎች ይመክራሉ።

በየእለቱ ከሚሞቱ ሰዎች ውስጥ ስድስቱ ሰዎች በካንሰር የሚሞቱ ሲሆን በአለም ገዳይ ከሚባሉት ውስጥ በሁለተኛ ደረጃ የተመዘገበው የካንሰር በሽታ መሆኑን ይጠቁማል።

በኣለም ውስጥ በየስድስተኛው ኣለም ሞት በካንሰር ምክንያት ነው, ይህም ለሞት-ካደጉ ሁለተኛው ብቻ ነው .1 በ 2016 8.9 ሚሊዮን ህዝብ ከተለያዩ የካንሰር ዓይነቶች የሞቱ እንደሆኑ ይገመታል. የጤና ሚትሪክስ እና ግምገማ (ኢቲኤም) ተቋም አነስተኛ እና ዝቅተኛ ግምቶችን በዚህ ዓለምአቀፍ ስሌት ላይ አስቀምጠዋል. ዝቅተኛው እና ከፍተኛ ግምቶች ከ 8.75 ወደ 9.1 ሚሊዮን ይደርሳሉ. ለብዙዎች ሞት እና የህዝብ ብዛት መጨመር, በሕይወት የመቆያ ዘመን, እና – በተለይ ከፍተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ያሉ – እድሜው የደረሱ ሰዎች ቁጥር የካንሰሩ ጠቅላላ ቁጥር እየጨመረ ነው ማለት ነው. ይህ ለብዙዎች በጣም የግል ጉዳይ ነው; ሁሉም የዚህ ሰው በሽታዎች ስብስብ የሚወዳቸውን ወይም ያጡትን ሰው ሁሉ ጠፍቷል. ከዓለም የካንሰር ቀን (ፌብሩዋሪ 4) በፊት በዚህ አጭር ጦማር ልኡክ ጽሑፍ ላይ የካንሰር መሞትን በአለም አቀፋዊ እይታ እንገልፃለን – ይህ በካንሰር ዓይነት, እድሜ እና እንዴት የካንሰር መሞት እንደሚከሰት ይለያል. ምንም እንኳን በአለምአቀፍ የካንሰር መሞት አተኩር ላይ በአብዛኛው የምናተኩር ቢሆንም, በ IHME ዓለም አቀፋዊው የበሽታ መከላከያ መርሃግብር ግምት ላይ ተመስርተው የቀረቡት ሁሉም መረጃዎች በአገሪቱ ውስጥ “የሀገር ሀገር” ተግባርን በ ” የሚቀጥሉት ሰንጠረዥዎች ያሳያሉ. መረጃው የማለዳ ታይምስ መረጃ ነው።

የካንሰር ህመምተኞች ቁጥር በአይነት ያልተለመዱ ሴሎች ሊከፋፈሉና ለአካባቢያቸው ሕብረ ሕዋስ ሊሰራጭባቸው የሚችሉ የበሽታዎች ስብስብ እንደመሆኑ በብሔራዊ ካንሰር ተቋም (NCI) የተሰየሙ የካንሰር ዓይነቶች ናቸው. ይህ ፍቺ እንደሚያመለክተው ብዙ የካንሰር በሽታዎች በሰውነታችን ውስጥ ብዙውን ጊዜ ሊከሰቱ ይችላሉ (ይህም ከታች እንደሚታየው ካንሰር ዓይነቶች) እና አንዳንዴ ወደ ሌሎች የሰውነት ክፍሎችን በደም እና ሊምፍፍ ስርዓት ውስጥ ይሠራጫል. ከታች ባለው ሰንጠረዥ ውስጥ በ 2016 ካንሰር ዓይነቶች ውስጥ የሚከሰቱትን ጠቅላላ የሞቱትን ቁጥር እንመለከታለን. በሚቀጥለው የአመራር ቅደም ተከተል አማካይነት በሞት ከተቀነሰባቸው ሁለት እጥፍ በላይ በሆነ መጠን, “ትራክ፡ኬር, ብሮንስ እና የሳንባ ካንሰር” በአንድ ዓመት ውስጥ ከ 1.7 ሚልዮን በላይ ሰዎችን የኖሩ ናቸው.።ቀጥሎ የሚመጣው የሆድ ካንሰር, የኮሎን እና የኩላሊት ካንሰር, እና ‘የጉበት ካንሰር’ ይከተላሉ, ተመሳሳይ ቁጥር ያላቸው የሞቱ ሰዎች ቁጥር በ 2016 ዓ.ም ወደ 830,000 አካባቢ ይደርሳል. ይህ ሰንጠረዥ ሞትን በአገር ውስጥ ለማሰስ ያስችለዋል (በሰንጠረዡ ግርጌ «ሀገርን ለውጥ» የሚለውን ጠቅ ያድርጉ). በመላ ሀገራት ውስጥ በተለያዩ ሀገሮች ውስጥ ‘ትራካክ, ብሮን እና የሳንባ ካንሰር’ በአብዛኛዎቹ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች ውስጥ ካንሰርን የመግደል ቀዳሚዎች ናቸው. ይሁን እንጂ ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች ውስጥ ያለው ቅድመ ሁኔታ እንደ የቅዝቃዜና የኩላሊት ልዩነት ይለያያል. ጉበት አንጓ ሆድ የጡት ካንቴሪያውን በሊይ ሇተጠቀሰው ቡዴን በበርካታ ሀገሮች ውስጥ ይገኛል።

ከታች ባለው ሰንጠረዥ እንደሚታየው ከ 1990 ጀምሮ የካንሰር ህመምተኞች ቁጥር ምን ያህል እንደተቀየረ ካየን – በዚህ ዓለም አቀፍ ሞት ምክንያት ከ 5.7 ሚሊዮን ወደ 8.9 ሚሊዮን አድጓል. በዓመቱ ውስጥ ዓመታዊውን የሞቱትን ቁጥር በጊዜ ውስጥ መሞከር እንደሚችሉ ልብ ይበሉ. ግልጽ ለማድረግ በ 2016 ከ 100,000 ያነሱ ዓለም አቀፍ ሞት በካንሰር ዓይነቶች ውስጥ ‘ሌሎች ካንሰሮችን’ በአንድ የጋራ ክፍል ውስጥ አድርሰናል. ከዚህ በታች ያለውን ሰንጠረዥ ወደ << አንጻራዊ በሆነ >> ሁነታ በመቀየር ከ 1990 ጀምሮ የተለያዩ የካንሰር አይነቶችን ስርጭትና ስርጭት እንዴት እንደተለወጠ ከምንለው ጋር ማነጻጸር እንችላለን. ከጠቅላላው ከ 20 በመቶ በታች, ‘ትራክተር, ብሮንስ እና ሳንባ ካንሰር’ በ A ጠቃላይ ደረጃ ከፍተኛ ድርሻ. በአጠቃላይ ሲታይ, በካንሰር ዓይነቶች ላይ የሚከሰት አንጻራዊ ድርሻ በጊዜ መጠን የተረጋጋ እንደሆነ ተመልክተናል. በከባድ ካንሰር (ከ 13.8 ወደ 9.4 በመቶ ቀንሷል); የአፍንጫ ጎጂ ካንሰር (ከ 5.7 እስከ 4.7 በመቶ ቀንሷል); ጉበት ካንሰር (ከ 8.2 ወደ 9.3 በመቶ ከፍ ብሏል); እና የጣፊያ ካንሰር (ከ 3.6 ወደ 4.6 በመቶ) እየጨመረ ነው::

የካንሰር ሞት በዕድሜ በእድሜ ክልል ውስጥ ያሉ ሰዎች በካንሰር የሚሞቱ የሞቱት እንዴት ነው? ከዚህ በታች ባለው ሰንጠረዥ ውስጥ በጠቅላላው ከ 5 አመት በታች ለሆኑ ከ 70 አመት እድሜ ላላቸው ሰዎች ሁሉ በካንሰር የተሞቱትን አጠቃላይ የመቁረጥ ስርዓት እንመለከታለን. በአጠቃላይ ሲታይ, አብዛኛዎቹ የካንሰር ህመሞች ከ 50 ዓመት በላይ ለሆኑት; በ 70 እና ከዚያ በላይ ዕድሜ ባላቸው ሰዎች መካከል ካንሰር በሞት ከተቀለሉት ሰዎች መካከል 44 በመቶ የሚሆኑት ከ 50 እስከ 69 ዓመት ባለው የዕድሜ ክልል ውስጥ የሚገኙት 43 በመቶዎቹ ናቸው. ከ 1990 ዓ.ም. ጀምሮ በሁሉም የዕድሜ ክልል ውስጥ የሚገኙ ሰዎች የሞቱ ሰዎች ቁጥር በከፍተኛ ሁኔታ ተቀይሯል. እድሜያቸው ከ 70 ዓመት በላይ ለሆኑት በሞት የተለዩ ሰዎች ቁጥር በ 7 በመቶ ጨምሯል, ነገር ግን እድሜያቸው ከ50-69 አመት እና ከ15-49 አመት መካከል ያለው ድርሻ በግምት 3-4 በመቶ ቀንሷል. በአጠቃላይ ዕድሜያቸው ከ 14 ዓመት በታች የሆኑ ህጻናት እና ወጣቶች በጉልበታቸው ውስጥ ከአንድ ከመቶ ያነሰ የካንሰር ህይወት ይሞታሉ – አሁንም ቢሆን አሳዛኝ ቢሆንም, ይህ በየዓመቱ ወደ 80,000 ገደማ ህጻናት ይሞላል. ከካንሰር የመሞቱ ፍጥነት እየጨመረ ነው? ከ 1990 ጀምሮ በዓለም አቀፍ ደረጃ ካንሰርን ከ 5.7 ወደ 8.9 ሚሊዮን በመጨመር (56 በመቶ ጭማሪ) እና በአብዛኞቹ አገሮች ውስጥ ፍጹም የሞትን ሞት ቁጥር ተመሳሳይነት በተመለከተ የካንሰር መሞት ቁጥር እየጨመረ እንደሄደ መገመት ምክንያታዊ ይመስላል. ይሁን እንጂ ይህ እውነት ነው? የጠቅላላው የድንገተኛ ሸክም እና ሞት ወሳኝ ሜትሪክ የሟች ቁጥር ቁጥር ሁለት የቁልፍ ማስተማሪያዎች አሉት. በህዝብ ብዛት እና የዕድሜ መዋቅር ላይ ለውጥ ማምጣት ይሳካል. ከላይ እንዳየነው, አብዛኛዎቹ የካንሰር ህመሞች ዕድሜያቸው ከ 50 ዓመት በላይ ከሆኑት ውስጥ ይሞታሉ. ይህ ማለት በጠቅላላው የእድሜ ክልል ውስጥ የካንሰር መሞት ቁጥር በከፍተኛ ሁኔታ እንደሚጨምር እንጠብቃለን ማለት ነው. የእድሜው ዘመን መጨመር, የእድሜ መግፋት እና የህዝብ ብዛት መጨመር የሽምግልና ቅልጥፍናን ያመጣል. በዚህ ረገድ ይበልጥ ጠቃሚ የሆነ መለኪያ ማለት በዕድሜው የተለመደው የሞት ፍጥነት ነው. ይህ መለኪያ መለወጥ መለማመጃዎችን (መለዋወጫዎች) መለዋወጥ ወደ ተለመደው የማጣቀሻ / የሕዝብ ብዛት (በመላው ሀገሮች እና በጊዜ) ተመሳሳይነት በመጨመር እና ከ 100,000 ግለሰቦች ሞት ጋር ሲነፃፀር በጠቅላላው የህዝብ ብዛት ልዩነት ላይ በመመርኮዝ ይሻሻላል. ከካንሰር ዓይነቶች ሁሉ መደበኛውን የሞት መጠን ይመለከታሉ. ይህ ሰንጠረዥ ከታች በስተቀኝ በኩል ‘የጨዋታ’ አዝራርን በመጠቀም በየጊዜው መመርመር ይቻላል, እና አገር አቀፍ የጊዜ ስብስቦች በተዛማች አገር ላይ ጠቅ በማድረግ ሊታይ ይችላል. በ 2016 ብዙዎቹ 100,000 አገሮች ውስጥ ከ 50 እስከ 150 የሞቱ ሰዎች ሞት አላቸው. በአማካይ, ከፍተኛ ገቢ ያላቸው ሀገሮች የዚህን የላይኛው የታችኛው መስመር መውረድ ይቀላቸዋል. በመላው ሰሜን አሜሪካ, አውሮፓ እና አውስትራሊያውያን ከ 100,000 ውስጥ ወደ 150 የሚጠጋው ክፍያ ይደርሳል. ይህ ከሰሃራ በታች ባሉ ሌሎች ሀገሮች ውስጥም እውነት ነው. በላቲን አሜሪካ, በእስያ እና በአንዳንድ የአፍሪካ አገሮች ስሌሎች በአማካይ ዝቅተኛ ናቸው (ከ 100,000 ውስጥ 50-125). የጊዜ ሂደቱን የምንጠቀምበት ከ 1990 ጀምሮ የሞት ቁጥር እንዴት እንደተቀየረ ለመመልከት ስንፈልግ በአብዛኛው ሀገሮች በከፍተኛ ደረጃ ሲቀነሰ ነው. በዩናይትድ ስቴትስ እና በካናዳ ከ 100 በላይ ሰዎች ከ 1990 ወደ 180 ከደረሰ ከ 100,000 በታች ሆነዋል. በ 1990 ዎቹ ውስጥ ከ 100,000 ከ 200 በላይ የሩሲያ ግማሽ ደረጃ ላይ ደርሷል. ቻይና ከ 1990 ጀምሮ ተመሳሳይ መጠን እያሽቆለቆለ ነው. ይህ በሁሉም ቦታ አይደለም.የደቡብ አፍሪካ እና ህንድን ጨምሮ በአንዳንድ ሀገሮች ውስጥ የተመን ተመን ከፍ ብሏል. የዕድሜ ገደብ ያላቸው የሞት መሞከሪያዎች, በሁሉም ዕድሜ እና እድሜ ከተመዘገበው ዋጋ ጋር ሲነጻጸሩ እዚህ ሊገኙ ይችላሉ. በአጠቃላይ አለምአቀፍ አዝማሚያው ግን በተደጋጋሚ ግምታዊ ግኝትን ያሳያል. ምንም እንኳን የካንሰር ህመሞች ቁጥር እየጨመረ ቢመጣም የግለሰብ ሞት እየቀነሰ ነው. በ 1990 በዓለም ዙሪያ ከ 100,000 በላይ የሚሆኑ ሰዎች በካንሰር በሽታ ይሞታሉ. በ 2016 ከ 100,000 ውስጥ 134 ሆኗል.አጠቃላይ የካንሰር ክስተትን ለመገምገም ዓላማ, ከላይ ባለው ሰንጠረዥ አጠቃላይ አዝማሚያዎችን ለመመልከት ሁሉንም የካንሰር ዓይነቶች አንድ ላይ እንመድበዋለን. ይሁን እንጂ የሞት ቅናትና ሞት የመቀነስ ዕድልን ለመቀነስ መሻሻል በተለያዩ የካንሰር ዓይነቶች ይለያያል. ከታች ባለው ሰንጠረዥ ውስጥ በካንሰር ዓይነቶች ውስጥ በእያንዳንዱ ዕድሜ ላይ የተመሠረተውን የሞት መጠን ይመለከታሉ. ይህ እንደገና ከ 100,000 ሰዎች መካከል የሚሞተውን ቁጥር እንደገና ይለካል. ከካንሰር ህመም ዋነኛ መንስኤ ብለን እናስባለን, በደረጃው, በቆንጣጣ እና በሳንባ ካንሰር የመያዝ ዕድገቱ ከ 100,000 ውስጥ ከ 26 በላይ ነው. ይህ ቁጥር በ 1990 ከ 100,000 ሰዎች በአማካይ በ 1998 ሲቀንስ, በአንዳንድ ሀገሮች ውስጥ ግን ከፍተኛ ውድቀት (በዩኤስ አሜሪካ ከ 100,000 ውስጥ ከ 53 ወደ 41 ቀንሷል). በአንዳንድ ሁኔታዎች ባለፉት አሥርተ ዓመታት በአስገራሚ ደረጃዎች እያሽቆለቆለ መጥቷል. በጣም ታዋቂው የሆድ ካንሰር ሲሆን ከ 100,000 ውስጥ ከ 22 ወደ 13 ከ 40 በመቶ በላይ የሞት ቅነሳ ነው. በሆስፒታል እና በካንሰር ነቀርሳ የተከሉትን ዋጋዎች ከ 1990 ጀምሮ አንድ ሦስተኛ ያህል ቀንሷል::

የዓለም አቀፍ የካንሰር በሽታ ጫናን መረዳት
በካንሰር ህይወት ላይ የሚከሰት አጠቃላይ ዓለም አቀማመጥ - ከላይ በተጠቀሰው መረጃ እንደተጠቃለለው -
በመጀመሪያ እይታ በንፅፅር የሚታይ ታሪክ ይነግረናል.

በካንሰር የሚሞቱ ሰዎች ጠቅላላ ቁጥር እየጨመረ ነው.
ይህ በአብዛኛው የእርጅና እና እያደጉ ያሉ ህዝቦች ውጤት ነው. ለህዝብ ብዛት የሞቱትን ቁጥር ካስተካክል በኋላ,
የካንሰር መሞት ፍጥነት በግማሽ መጠን ተጋልጧል. ከዛ በላይ ለዕድሜ እየታረሱ ሲቀሩ, በአለምአቀፍ ደረጃ, የሞት ፍጥነት እያሽቆለቆለ ነው.
ይህ በጣም አዝጋሚ ቢሆንም መሻሻልን ይወክላል.

ምንም እንኳን የጦማሪያው ትኩረት (በካንሰር ሞት ላይ ያተኮረ), የህልውና ዕድገት ሌላ የሂደቱን መለኪያን ያመጣል.
እዚህ በቅርብ አሥርተ-ዓመታት ውስጥ ጉልህ የሆኑ እድገቶችን ተመልክተናል. ለምሳሌ ያህል በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ
ባለፉት 20-30 ዓመታት በተለያዩ የካንሰር ዓይነቶች ላይ የተቀመጠው የአምስት ዓመት የመታደግ መጠን በእጅጉ ጨምሯል.
ካንሰር የብዙ ሰዎችን ሕይወት መቀጠሉን ይቀጥላል, ነገር ግን ቀስ በቀስ በትክክለኛው አቅጣጫ እየተጓዝን ነው.