(ጥንቅሠበአድማስ ሬዲዮ – አትላንታᣠጆáˆáŒ‚á‹«)
የአሜሪካ መስራች አባቶች ᣠአሜሪካኖች የገዛ መሪያቸá‹áŠ• በቀጥታ መáˆáˆ¨áŒ¥ የሚችሉበትን ስáˆá‹“ት የዘረጉት በ1789 á‹“.ሠáŠá‰ áˆá¢ ያን ጊዜ ᣠበዚሠስáˆá‹“ት መሰረት ጆáˆáŒ… ዋሽንáŒá‰°áŠ• የመጀመሪያዠየአሜሪካ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሆáŠá‹ ተመረጡᢠያን ጊዜ መáˆáˆ¨áŒ¥ የሚችሉት ታዲያ ንáŒá‹µ ቤት ያላቸዠáŠáŒ®á‰½ ብቻ áŠá‰ ሩᢠበኋላ ላዠበ15ኛá‹á£Â በ19ኛዠእና በ26ኛዠየህገመንáŒáˆµá‰± አንቀጾች ላዠማሻሻያ ተደáˆáŒŽ እድሜዠ18 ዓመት የሞላዠአሜሪካዊ áˆáˆ‰ መáˆáˆ¨áŒ¥ እንዲችሠሆáŠá¢Â በዚሠመሰረት በ1792 ጆáˆáŒ… ዋሽንáŒá‰°áŠ• እንደገና ተመረጡᢠየሚገáˆáˆ˜á‹ áŒáŠ• ጆáˆáŒ… ዋሽንáŒá‰°áŠ• ሲመረጡ እንዳáˆáŠ‘ ጊዜ በáˆáˆ¨áŒ¡áŠ ዘመቻ ሳá‹áˆ†áŠ• “እባáŠá‹Ž እሺ á‹á‰ ሉ- እáˆá‰¢ ማለት áŠá‹áˆ አá‹á‹°áˆˆáˆ እንዴ?†ተብለዠተለáˆáŠá‹ áŠá‰ áˆá¢
በ1796 ጆን አዳáˆáˆµ ለá‹á‹µá‹µáˆ ሲቀáˆá‰¡ ለመጀመሪያ ጊዜ ተáŽáŠ«áŠ«áŠ ተገኘᣠያሠቶማስ ጀáˆáˆáˆ°áŠ• áŠá‰ áˆá¢ ያን ጊዜ የáŠá‰ ሩት á“áˆá‰²á‹Žá‰½ áŒá‹´áˆ«áˆŠáˆµá‰µ እና ሪá“ብሊካን á‹á‰£áˆ‰ áŠá‰ áˆá£ እናሠ71-68 በሆአድáˆáŒ½ ጆን አዳáˆáˆµ ከáŒá‹´áˆ«áˆŠáˆµá‰µ á“áˆá‰² አሸንáˆá‹ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሆኑᣠየሚገáˆáˆ˜á‹ áŒáŠ• ተáŽáŠ«áŠ«áˆªá‹«á‰¸á‹ ሪá“ብሊካኑ ቶማስ ጀáˆáˆáˆ°áŠ• áˆáŠá‰µáˆ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ áŠá‰ ሠየሆኑትá¢
በ1800 እንደገና ጆን አዳáˆáˆµ እና ቶማስ ጀáˆáˆáˆ°áŠ• ተወዳዳሪ ሆáŠá‹ ቀረቡᣠአáˆáŠ• ቶማስ ጀáˆáˆáˆ°áŠ• አሸáŠá‰á¢ ቶማስ ጀáˆáˆáˆ°áŠ• ለáˆáˆˆá‰°áŠ› ጊዜ በ1804 ተወዳድረዠእንደገና á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሆኑ …ᣠየá•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ áˆáˆáŒ«á‹áˆ በየ 4 ዓመቱ እየተደረገ ቆየá¢
ወደ 1820 እንáˆáŒ£á¢
በ1816 á‹“.ሠየአሜሪካ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሆáŠá‹ የተመረጡት ጀáˆáˆµ ሞኖሬᣠበ1820 ድጋሚ ሲወዳደሩ ሊቀናቀናቸዠየቀረበተወዳዳሪ አáˆáŠá‰ ረáˆá¢ ስለዚህ በቀጥታ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ እንዲሆኑ ድáˆáŒ½ ተሰጣቸá‹á¢ ከአንድ ድáˆáŒ½ በቀሠየ231 áˆáŠáˆ ቤት አባላትን ድáˆáŒ½ በማáŒáŠ˜á‰µ ተመረጡᢠያን ጊዜ ሌላ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ለá‹á‹µá‹µáˆ á‹«áˆá‰€áˆ¨á‰ ዠአገሪቷ በትáˆá‰ የኢኮኖሚ ድቀት (Great Depression) ወቅት ላዠስለáŠá‰ ረች á‹áˆ†áŠ•?
በ1824 አራት ተወዳዳሪዎች ለá•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µáŠá‰µ ቀረቡᣠጆን አዳáˆáˆµá£ ሄንሪ áŠáˆŒá‹á£ አንድሪዠጃáŠáˆ°áŠ• እና ዊሊያሠáŠáˆ«á‹áŽáˆá‹µ áŠá‰ ሩᢠየተሰጠዠድáˆáŒ½ ሲቆጠሠለá•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µáŠá‰µ የሚያበቃ ድáˆáŒ½ አንዳቸá‹áˆ ሳያገኙ ቀሩᣠስለዚህ áˆáŠáˆ ቤቱ በድáˆáŒ½ ብáˆáŒ« እንዲወስን ተደረገᢠበተለዠየáˆáŠáˆ ቤቱ አሠጉባዔ ሄንሪ áŠáˆŒá‹ የሚሰጡት ድáˆáŒ½ ወሳአáŠá‰ áˆá¢ áˆáŠ•áˆ እንኳን ራሳቸá‹áˆ ከተወዳዳሪዎቹ አንዱ ቢሆኑáˆá£ ራስን መáˆáˆ¨áŒ¥ አá‹á‰»áˆáˆáŠ“ ለጆን አዳáˆáˆµ ድáˆáŒ»á‰¸á‹ ሰጡᣠጆን አዳáˆáˆµ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሆኑᢠá‹áˆ… ወቅት ሪá“ብሊካን á“áˆá‰² ለ 4 የተከáˆáˆˆá‰ ት ወቅት ተብሎሠá‹á‰³á‹ˆá‰ƒáˆá¢
በ1828 á‹“.ሠየሪá“ብሊካን á“áˆá‰² ከአራት ቦታ áŠááሠወደተጠናከረ áˆáˆˆá‰µ áŠááሠመጣᣠአንደኛዠሪá“ብሊካን ሆኖ ሲቀáˆá£ ሌላኛዠዲሞáŠáˆ«á‰µ ሪá“ብሊካን እያለ ራሱን መጥራት ጀመረᣠጥቂት ቆá‹á‰¶áˆ ዲሞáŠáˆ«á‰µ በሚለዠእየታወቀ መጣᢠበዚሠዓመት የመጀመሪያዠዲሞáŠáˆ«á‰µ ሆኖ አንድሪዠጃáŠáˆ°áŠ• ተመረጠá¢
ትንሽ ወደáŠá‰µ እንሂድና 1860 ላዠቆሠእንበáˆá¡
á‹áˆ… ዓመት ለየት ያለ ታሪአአለá‹á¢ በ1860 áˆáˆáŒ« ለá‹á‹µá‹µáˆ የቀረቡት አብáˆáˆƒáˆ ሊንከንᣠስቴáˆáŠ• ዳáŒáˆ‹áˆµ እና ጆን ብሪáŠáˆªáŒ… áŠá‰ ሩᢠአብáˆáˆƒáˆ ሊንከን ሪá“ብሊካን á“áˆá‰²áŠ• ወáŠáˆŽ ሲወዳደáˆá£ የቀሩት áˆáˆˆá‰± áŒáŠ• የዲሞáŠáˆ«á‰µ á“áˆá‰² ተወካዮች áŠá‰ ሩᢠá‹áˆ…ሠየሆáŠá‹ ዲሞáŠáˆ«á‰¶á‰½ በወቅቱ በአንድ ተወዳዳሪ áˆáˆáŒ« ላዠመስማማት ባለመቻላቸዠáˆáˆˆá‰µ ቦታ ተከáለዠስብሰባቸá‹áŠ• (ዛሬ ኮንቬንሽን) የáˆáŠ•áˆˆá‹áŠ• አደረጉትና áˆáˆˆá‰µ ተወዳዳሪ አመጡᢠበዚህ áˆáŠáŠ•á‹«á‰µ የዲሞáŠáˆ«á‰¶á‰½ ድáˆáŒ½ በመከá‹áˆáˆ‰ አብáˆáˆƒáˆ ሊንከን አሸáŠá‰á¢ በሚቀጥለá‹áˆ áˆáˆáŒ« አብáˆáˆƒáˆ ሊንከን ድጋሚ አሽáŠá‰á¢
አáˆáŠ•áˆ ወደáŠá‰µ ሄደናáˆá£….. 1896 ላዠሪá“ብሊካን á“áˆá‰² áˆáˆˆá‰µ ቦታ ተከáሎ ሪá“ብሊካን እና ሲáˆá‰¨áˆ ሪá“ብሊካን ሲሰáŠá£ ዲሞáŠáˆ«á‰¶á‰¹áˆ ለáˆáˆˆá‰µ ተከáለá‹á£ ዲሞáŠáˆ«á‰µ እና ጎáˆá‹µ ዲሞáŠáˆ«á‰µ ተባባሉ ስለዚህሠአራት ተወዳዳሪዎች ለá•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µáŠá‰µ ቀረቡᣠሪá“ብሊካኑ ዊሊያሠማኬንሊሠአሸáŠá‰á¢ 1900 á‹“.ሠላዠዊሊያሠማኬንሊ ድጋሚ አሸáŠá‰á¢ በኋላ ላዠáŒáŠ• እኚሠዊሊያሠማኬንሊ በሰዠእጅ ተገደሉá¢
በ1904 ቲኦዶሠሩá‹á‰¬áˆá‰µ እና አáˆá‰°áŠ• á“áˆáŠ¨áˆ ተወዳደሩᣠሩá‹á‰¬áˆá‰µ ሪá“ብሊካን ሲሆኑ á“áˆáŠ¨áˆ ዲሞáŠáˆ«á‰µ áŠá‰ ሩᣠጥሩ áŠáˆáŠáˆáˆ አደረጉᣠሪá“ብሊካኑ ሩá‹á‰¬áˆá‰µáˆ አሸáŠá‰á¢ በሚቀጥለዠáˆáˆáŒ« áŒáŠ• ሩá‹á‰¬áˆá‰µ ደጋሚ አáˆá‹ˆá‹³á‹°áˆáˆ በማለታቸዠሌላዠሪá“ብሊካን ዊሊያሠታáት ተወዳደረዠአሸáŠá‰á¢
በ1932 á‹“.ሠáራንáŠáˆŠáŠ• ሩá‹á‰¬áˆá‰µ እና ለáˆáˆˆá‰°áŠ› ጊዜ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ለመሆን ኽáˆá‰ áˆá‰µ áˆá‰¨áˆ ተáŽáŠ«áŠ«áˆª ሆáŠá‹ ቀረቡᢠዲሞáŠáˆ«á‰± áራንáŠáˆŠáŠ• ሩá‹á‰¬áˆá‰µ ተመረጡá¢á¡ áራንáŠáˆŠáŠ• ሩá‹á‰¬áˆá‰µ እንደገና በ1936 ድጋሚ ተወዳደሩና አሸáŠá‰á¢ á‹áˆ…ሠብቻ አá‹á‹°áˆˆáˆá£ እንደገና በሚቀጥለá‹áˆ áˆáˆáŒ« ለሶስተኛ ጊዜ የተወዳደሩት áራንáŠáˆŠáŠ• ሩá‹á‰¬áˆá‰µ ለሶስተኛ ጊዜ አሸንáˆá‹ አáˆáŠ•áˆ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሆኑᢠያ ጊዜ በዓለማችን áˆáˆˆá‰°áŠ›á‹ የአለሠጦáˆáŠá‰µ የተጀመረበት ወቅት áŠá‰ áˆá¢ አስገራሚ áŠáŒˆáˆá£ በ1944 ሩá‹á‰¬áˆá‰µ ለ 4ኛ ጊዜ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ለመሆን ተወዳደሩᣠáˆáŠá‰µáˆ‹á‰¸á‹áŠ• በሃሪ ትሩማን ቀየሩ – እናሠáˆáˆáŒ«á‹áŠ• አሸንáˆá‹ ለ 4ኛ ጊዜ የአሜሪካ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሆኑá¢Â በወቅቱ 62 ዓመታቸዠየáŠá‰ ረዠሩá‹á‰¬áˆá‰µ የጤናቸá‹áˆ ጉዳዠተጨáˆáˆ®á£ አንድ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ 4 ጊዜ መወዳደሠመቻሉ ጥያቄ እያስáŠáˆ³ ሄደá¢
áŒá‰¥áˆ©á‹‹áˆª 27/1951 á‹“.ሠበጸደቀá‹áŠ“ በተሻሻለዠየአሜሪካ ህገመንáŒáˆµá‰µ 22ኛ ማሻሻያ መሰረት ማንሠሰዠለአሜሪካ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µáŠá‰µ ከáˆáˆˆá‰µ ጊዜ በላዠእንዳá‹á‹ˆá‹³á‹°áˆ ህጠሆáŠá¢ ከዚያ በኋላ በ1952 እና በ1956 ዲዋá‹á‰µ አá‹á‹˜áŠ“ወሠáˆáˆˆá‰µ ጊዜ አሸንáˆá‹ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሆáŠá‹‹áˆá¢ በ1968 እና በ1972 á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሪቻáˆá‹µ ኒáŠáˆ°áŠ• áˆáˆˆá‰µ ጊዜ በተከታታዠአሸንáˆá‹ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሆáŠá‹‹áˆá¢ በ1976 ጂሚ ካáˆá‰°áˆ አንድ ጊዜ አሸንáˆá‹ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሲሆኑᣠበ1980 እና 84 ሮናáˆá‹µ ሬገን áˆáˆˆá‰µ ጊዜ አሸንáˆá‹‹áˆá¢ በ1988 ትáˆá‰ ቡሽ አንድ ጊዜ አሸáŠá‰á£ በ1992 በቢሠáŠáˆŠáŠ•á‰°áŠ• ተሸáŠá‰á£ ቢሠáŠáˆŠáŠ•á‰°áŠ• በበኩላቸዠበ1996 á‹“.ሠእንደገና አሸáŠá‰áŠ“ የáˆáˆˆá‰µ ጊዜ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሆኑá¢
በ2000 ትንሹ ቡሽ ᣠእንደገና በ2004 á‹“.ሠእንዲሠድጋሚ አሸንáˆá‹ የአሜሪካ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ ሆኑᢠበመጀመሪያዠከአáˆáŒŽáˆ ጋሠበáˆáˆˆá‰°áŠ›á‹ ከጆን ኬሪ ጋሠáŠá‰ ሠየተጋጠሙትᢠበ2008 á‹“.ሠባራአኦባማ ና ጆን ሜኬን ገጠሙና ኦባማ አሸንá‰á£ አáˆáŠ• በ2012 ኦባማ እንደገና ሚት ራáˆáŠ’ን ገጥመዋáˆá¢ አሸንáˆá‹ ድጋሚ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰µ á‹áˆ†áŠ‘ á‹áˆ†áŠ•? በመጪዠማáŠáˆ°áŠž á‰áˆáŒ¡ á‹á‰³á‹ˆá‰ƒáˆá¢
ጠቅለለ አድáˆáŒáŠ• ለáŒáŠ•á‹›á‰¤ ያህሠስናስቀáˆáŒ ዠእስከዛሬ በአሜሪካ áˆáˆáŒ«
-   16 ጊዜ ዲሞáŠáˆ«á‰¶á‰½ አሸንáˆá‹‹áˆá¢
-   18 ጊዜ ሪá“ብሊካኖች አሸንáˆá‹‹áˆá¢
-   5 ጊዘ ዲሞáŠáˆ«á‰²áŠ ሪá“ብሊካን áŠáŠ• ያሉ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰¶á‰½ አሸንáˆá‹‹áˆ
-   4 ጊዜ ዊጠየተሰኘ á“áˆá‰² ወáŠáˆˆáŠ“ሠያሉ አሸንáˆá‹‹áˆ
-   2 ጊዜ áŒá‹´áˆ«áˆŠáˆµá‰µ á“áˆá‰²áŠ• የወከሉ á•áˆ¬á‹šá‹³áŠ•á‰¶á‰½ ሲያሸንበ….ᣠ2 ጊዜ á‹°áŒáˆž áˆáŠ•áˆ á“áˆá‰² የሌላቸዠአሸንáˆá‹‹áˆá¢
yeghawa ethiopioas mechay yehon wege dersoat endhe aynet zena yemeseralat mechanew???