Read Time:31 Minute, 18 Second
    semnaworeq.blogspot.com
ገና ከሕáƒáŠ•áŠ•á‰³á‰½áŠ•áˆ ጀáˆáˆ® “ጀáŒáŠ•áŠá‰µ/ወኔ†የሚሉትን ቃላት የሕá‹á‹ˆá‰³á‰½áŠ• ዋናዎቹ ቃላት እስኪመስሉን ድረስá£áŠ¨áŠ ባቶቻችን አንደበት ስንሰማቸዠáŠá‹ የደáŒáŠá‹á¡á¡ “ወኔ†የሚጠá‹á‰€á‹áŠ• የገና ጨዋታ ወá‹áˆ የኳስ ቅብብሎሽ ስንጫወትᣠከሌላ áˆáŒ… ጋሠብንሰዳደብ ወዲያዠáŠá‰¥áˆ«á‰½áŠ• ተáŠáŠá‰¶á£ ወá‹áˆ á‹°áŒáˆž ካላቅማችን በአá እáˆáŠá‰µ የሌላá‹áŠ• áŠá‰¥áˆ ቀንሰን እንደዋዛ ማáˆáˆˆáŒ¥ አáˆáŠá‰ ረáˆá¡á¡ ከመካከላችን አንዱ ተáŠáˆµá‰¶ áˆáˆ«á‰áŠ• ከመዳበላዠ“ቱá!†ብሎᣠመዳá‰áŠ• ወደታች እየዘቀዘቀ የአንደኛá‹áŠ• áˆáŒ… ስሠእየጠራᣠ“የእከሌ አባት ደሠእንደዚህ áˆáˆ°áˆ°!†ሲሠጠቡን á‹«á‹áŒƒáˆá¡á¡……..
በአንድ የዘመአመሳáንት ጦáˆáŠá‰µ ወቅትᣠጦራቸዠሊሸáŠá እንደሆአየገባቸዠአንዱ መስáን ሊሸሽ የáŠá‰ ረá‹áŠ• áŠá‰³á‹áˆ«áˆª አዩትና መላ ዘየዱá¡á¡ እá‰á‰£á‰±áŠ•/የáŒáŠ• ገረዱን አስመጥተዠአá‹á ላዠቆማ እንድትሸáˆáˆ አደረጓትá¡á¡ áŠá‰³á‹áˆ«áˆªá‹áˆ á‹áŒŠá‹«á‹áŠ• ቀጥሎ በáˆáˆ± የጦሠáŒáŠ•á‰£áˆ በኩሠከáተኛ ድሠተገኘá¡á¡ ‘እንዴት ብሎ ወንድ በáŒáŠ• ገረዱ áŠá‰µ á‹áˆ¸áˆ»áˆ?’ ያ áŠá‰³á‹áˆ«áˆª ሲያስበዠáŠá‹áˆ ሆáŠá‰ ትና ááˆáˆá‰±áŠ• ተቆጣጥሮ ተዋጋá¡á¡ አሸáŠáˆáˆá¡á¡ (እáˆáˆáˆ……..!) በሌላ በኩሠደáŒáˆž á‹áŠ¼áŠ›á‹áˆ á‹“á‹áŠá‰µ “ወኔያáˆâ€ አለá¡á¡ ሰá‹á‹¬á‹ ቆሞለት ሲዋጋለት የáŠá‰ ረዠጦሠተáˆá‰³á¤ ተሸáŠáˆá¡á¡ ስለዚህáˆá£ á‹áŠ¼áŠ›á‹ ተዋጊ መላ ዘየደá¡á¡ ባቅራቢያዠወዳለá‹Â መንደሠገብቶ ቀሚስ ለበሰᤠሻሽሠአሠረá¡á¡ ሚኒቅ-ሚኒቅ እያለ ሲወጣ ያየዠያሸናáŠá‹ ወገን ወታደሠተጠáŒá‰¶á£ “አንተ áŠáˆ… ወá‹áˆµ አንቺ áŠáˆ½?â€Â አለá‹á¡á¡ “ኧረ አንቺ áŠáŠâ€ አለ አá‹áŠ-ደረበሰá‹á¡á¡ “ቀሚሱ ተáˆáŒ¦ á‹á‰³á‹ ወá‹!†አለá‹á¡á¡ ተስማማá¡á¡ ከቀሚሱሠሥሠየወንድ “ጉዱ†ታየá¡á¡ “እናá£á‹áŠ¼ áˆáŠ•áˆ… áŠá‹?â€áŠ ለá‹á¡á¡ አá‹áŠ-ደረá‰áˆ ሰá‹á£ “በá‹áŠá‰µ ካለዛሬሠአላየáˆá‰µ!†ሲሠሽáˆáŒ¥áŒ¥ አድáˆáŒŽ ካደá¡á¡ (የዚህ ሰዠመጨረሻ áˆáŠ• እንደሆአእስከዛሬሠድረስ አላረጋገጥንáˆá¡á¡ ኡ!-ኡ!-ኡ! ሳá‹áˆ áŒáŠ• አáˆá‰€áˆ¨áˆá¡á¡) “የወኔ-ቢስáŠá‰µâ€ ዋጋá‹áŠ• እንዳገኘ አá‹áŒ ረጠáˆáˆá¡á¡
የጀáŒáŠ•áŠá‰µáŠ• áˆáŠ•áŠá‰µ ለመበየን ከባድ áŠá‹á¡á¡ ብዙ የስáŠ-áˆáŒá‰£áˆ ጠበብት ስለጀáŒáŠ•áŠá‰µ ለመበየን አስቸጋሪ ስለሆáŠá‰£á‰¸á‹ ቃሉን ከወኔ/ኦኔ áˆáŠ•áŠá‰µ ጋሠአጣáˆáˆ¨á‹ ለማየት á‹áˆžáŠáˆ«áˆ‰á¡á¡ የ“ወኔâ€Â ሥáˆá‹ˆ-ቃሠ“ወኒ†ወá‹áˆ “ኦኒ†የሚለዠየኦሮáˆáŠ› ቃሠሲሆን ትáˆáŒ‰áˆ™áˆ “áˆá‰¥á£ ኃá‹áˆá£ እáˆáŠâ€ ማለት áŠá‹á¡á¡ እከሌ “ወኔያáˆâ€ áŠá‹ ከተባለáˆá£ እከሌ “እáˆáŠ¨áŠ›á£ ኃá‹áˆˆáŠ›á£ áˆá‰ -á‹°á‹áˆáŠ“ ጎበዠáŠá‹â€ እንደማለት áŠá‹ (ደስታ ተáŠáˆˆ ወáˆá‹µ (1962)ᣠገጽ 445)á¡á¡ áŠáŒˆáˆ áŒáŠ•á£ የወኔ áቺ በዚህ ብቻ የሚገታ አá‹á‹°áˆˆáˆá¡á¡ በባሕላችንና በታሪካችን እንደáˆáŠ“á‹á‰€á‹ ብዙ ወኔንና á‹°á‹áˆáŠá‰µáŠ• የሚገáˆáŒ¹ ትá‹áŠá‰¶á‰½ አሉá¡á¡ ከáŠá‹šáˆ…ሠመካከáˆá£Â “
áˆáˆªÂ
á‹áŠƒáˆ á‹áˆµáŒ¥ ሆኖ á‹«áˆá‰ á‹‹áˆ!â€Â ሲሠáˆáŠ የሌለá‹áŠ• ወኔቢስáŠá‰µ á‹áŒˆáˆá€á‹‹áˆá¡á¡ የታወá‰á‰µ የዘáˆáŠ• ስንኞችሠእንዲህ ሲሉ á‹áŒˆáˆáŒ¹á‰³áˆá¡á¡ “á‹áˆ¨á‹µ እንá‹áˆ¨á‹µ ተባባሉናᣠአስደበደቡት አá‹á ቆሙናá¡á¡â€ ካለ በኋላ እሊህ ስንኞች á‹áˆ˜áŒ£áˆ‰á¡á¡Â
“የጎበዠወዳጅ ታስታá‹á‰ƒáˆˆá‰½á¤ እመሃሠገብታÂ
‘ተዠበáˆ!’ትላለችá¡á¡â€ እንደሚታወቀዠየáˆáˆªá‹áˆ ወዳጅá£Â
‘ተዠሽሽ!’ ትላለች áŠá‹á¡á¡ ባሕሉ የጎበዟን የወኔ ደረጃና አቋáˆá£ ከáˆáˆªá‹‹ ጋሠበማናá€áˆ áŠá‹ ሊያሳየን የáˆáˆˆáŒˆá‹á¡á¡ በጣሠáŒáˆáŒ½ ሥዕሠáŠá‹á¡á¡
በዛሬá‹á‰± ኢትዮጵያ ጋዜጣᣠበኅዳሠ18 ቀን 1952 á‹“.ሠየተጻáˆá‹ የብáˆáˆƒáŠ‘ ዘáˆá‹áˆáŠ• “የሥራ ወኔ†የተባለዠመጣጥá “ወኔâ€áŠ• በሦስት ከáሎ ያየዋáˆá¡á¡ እáŠáˆáˆ±áˆá£ á‹áˆ‹áˆ ብáˆáˆƒáŠ‘ᤠ“የጦሠሜዳዠወኔᣠየዘáˆáŠ‘ ወá‹áˆ የመሸታ ቤቱ ወኔᣠእና ለሀገሠእድገት የሚበጀዠወኔ†ናቸዠሲሠያጠቃáˆáˆ‹á‰¸á‹‹áˆá¡á¡ በተለá‹áˆ የዘáˆáŠ‘ን ባለወኔና መንደሠለመንደሠሲማáŒáŒ¥ የሚá‹áˆˆá‹áŠ• ጎáˆáˆ›áˆ³ እንዲህ ሲሉ የጥንቶቹ ባለወኔ እናቶቻችን á‹áˆ³áˆˆá‰á‰ ታáˆá¡á¡
   “አንተ የዘáˆáŠ• ወኔያáˆá£ የመንደáˆÂ ተባዕቱá¤Â   ተባዕቱá¤
   ጦሠሜዳ እስኪንá‹áˆ…ᣠእንደድáŒáˆµ ቤቱá¡á¡â€
ለሀገሠእድገት የሚያተጋዠአá‹áŠá‰µáˆ “ወኔ†á‹áˆ‹áˆ ብáˆáˆƒáŠ‘ᣠ“የጥንቱሠሆአያáˆáŠ‘ን ገበሬና ላብ-አደሠየሚመለከት áŠá‹á¡á¡ ወá “áŒ-áŒ!†ሳá‹áˆ በጧት ተáŠáˆµá‰¶á£ ባáŒáˆ ታጥቆᣠእህሠሳá‹á‰€áˆáˆµ ቤተሰቡንና ወገኖቹን ለመመገብና ለማገáˆáŒˆáˆ ሲáˆá£ á‰áˆáŠ“ áˆáˆ©áˆáˆ ሳá‹á‰ áŒáˆ¨á‹/ሳá‹áˆáˆ« የቀኑን ሥራ በሙሉ áˆá‰¥ እንዲጋáˆáŒ¥ የሚገá‹á‹á‹á£ á‹« ካባቶቹ የወረሰዠየእድገትና የመሻሻሠወኔ እንደሆáŠá¤â€ ያትታáˆá¡á¡
በአጠቃላዠሲታá‹áˆá£ የሰዠáˆáŒ… áˆáˆžá‰± ካáˆá‰°á‰†áŒ£á£ ወኔá‹áˆ ካáˆáŒˆáŠáˆáˆˆ በተቀáˆá£ በድንና መንáˆáˆ±áˆ ሙት የሆአáጡሠእንደሆአá‹á‰³áˆ˜áŠ“áˆá¡á¡ ገና ከሕáƒáŠ•áŠ•á‰³á‰½áŠ•áˆ ጀáˆáˆ® “ጀáŒáŠ•áŠá‰µ/ወኔ†የሚለá‹áŠ• ቃሠየሕá‹á‹ˆá‰³á‰½áŠ• ዋናዎቹ ቃላት እስኪመስሉን ድረስ ከአባቶቻችን አንደበት ስንሰማቸዠáŠá‹ የደáŒáŠá‹á¡á¡ በእኛ ሕáƒáŠ“ቶች በáŠá‰ áˆáŠá‹áˆ ሆáŠá£ በታላላቆቻችንና በእድሜ በገá‰á‰µáˆ አዛá‹áŠ•á‰¶á‰½ ዘንድ እሊህ “ጀáŒáŠ•áŠá‰µ/ወኔ†የተባለሉት ቃላት በጣሠትáˆá‰… áŒáˆá‰µ áŠá‰ ራቸá‹á¡á¡ እጅáŒáˆ የሚከበሩና ባለ“ወኔâ€á‹áŠ•áˆ የሚያስከብሩ እንደáŠá‰ ረ አá‹áˆ¨áˆ³áŠ•áˆá¡á¡ ስለወኔሠáŠá‰¥áˆ ሲባሠብዙ áŠá‰áˆ ሆኑ ደጠድáˆáŒŠá‰¶á‰½ á‹áˆá€áˆ™ እንደáŠá‰ ረ ተመáˆáŠá‰°áŠ“áˆá¡á¡ áˆáŠ• ማየት ብቻᣠእኛሠበáŒáˆ‹áŒ ተካá‹á‹®á‰½ ሆáŠáŠ• አáˆáˆáŠ•á‰ ታáˆá¡á¡
ለáˆáˆ³áˆŒ “ወኔ†የሚጠá‹á‰€á‹áŠ• የገና ጨዋታ ወá‹áˆ የኳስ ቅብብሎሽ ስንጫወት ሳለᣠከሌላ áˆáŒ… ጋሠብንሰዳደብ ወዲያዠáŠá‰¥áˆ«á‰½áŠ• ተáŠáŠá‰¶á£ ወá‹áˆ á‹°áŒáˆž ካላቅማችን በአá እáˆáŠá‰µ የሌላá‹áŠ• áŠá‰¥áˆ ቀንሰን እንደዋዛ ማáˆáˆˆáŒ¥ አáˆáŠá‰ ረáˆá¡á¡ ከመካከላችን አንዱ ተáŠáˆµá‰¶ áˆáˆ«á‰áŠ• ከመዳበላዠ“ቱá!†ብሎᣠመዳá‰áŠ• ወደታች እየዘቀዘቀ የአንደኛá‹áŠ• áˆáŒ… ስሠእየጠራᣠ“የእከሌ አባት ደሠእንደዚህ áˆáˆ°áˆ°!†ሲሠጠቡን á‹«á‹áŒƒáˆá¡á¡ በዚያን ጊዜᣠጠብታ áˆáˆ«á‰ መሬቱን ሳá‹áŠáŠ« በáŠá‰µá£ ተሽቀዳድሞ እáስ አድáˆáŒŽ የጠበኛá‹áŠ• ሰá‹áŠá‰µ በáˆáˆ«á‰ ካáˆá‰€á‰£á‹á£ á‹« ስሙ የተጠራ áˆáŒ… ከ“ወኔያáˆáŠá‰µâ€ መደብ ወጥቶ ወደሠየሌለዠ“ቦቅቧቃ áŠá‹â€ ተብሎ መዘባበቻ á‹áˆ†áŠ“áˆá¡á¡ ያኛá‹áˆ ኮበሌᣠáˆáˆ«á‰áŠ• ተቀብቶ á‹áˆ ካለ/ያለ እንደሆáŠá£ “áˆáˆªáŠá‰±áŠ•â€ አረጋገጠማለት á‹áˆ†áŠ“áˆá¡á¡ ከዚያማ ትንሽ-ትáˆá‰ በስድብሠበኩáˆáŠ©áˆáˆ ያቀáˆáˆ°á‹‹áˆá¡á¡ “ወኔ-ቢስáŠá‰µâ€ በሌሎች ዘንድ መናቅንና መዋረድን ያስከትላáˆá¡á¡
ሆኖáˆá£ በእáˆáˆ…ና በáˆá‰ -ሙሉáŠá‰³á‰½áŠ• ተáŠáˆ£áˆµá‰°áŠ•á£ áŠá‰¥áˆ«á‰½áŠ• ለመጠበቅᣠየአባታችን ደሠእንዳá‹áˆáˆµ በ“ወኔ†ተáŠáˆ³áˆµá‰°áŠ• ብንáˆáŠáŠ¨á‰µ ወá‹áˆ ብንጎዳᣠወá‹áˆ ቀንቶን አሸንáˆáŠ• ወደቤታችን ብንሔድ በጣሠአናá‹áŠ•áˆá¡á¡ ቤተሰቦቻችንሠያን ያህáˆáˆ አá‹á‰†áŒ¡áŠ•áˆá¡á¡ “áˆáŠ•áˆ አትá‹á£ ወኔያሠብጤ áŠáˆ½!†ተብለን áŠá‰¥áˆáŠ•áŠ“ ሞገስን እናገኛለንá¡á¡ ወኔያሠሰዠአሸáŠáˆáˆ-ተሸáŠáˆáˆ áŠá‰¥áˆ አለá‹á¡á¡ ጠላቱ እንኳን ሊቀብረዠá‹áˆ˜áŒ£áˆá¡á¡ ገብረ áŠáˆáˆµá‰¶áˆµ ደስታ “ሀገሬ†በሚለዠáŒáŒ¥áˆ™ á‹áˆµáŒ¥ “ጠላትሠአንዳንዴ á‹áˆ˜áŒ£áˆ መቃብáˆá¤ ባላጋራሠቸሠáŠá‹á£ ያገሠáˆáŒ… ሲቸገáˆá¡á¡â€ ያለዠጠበኛዠ“ወኔያáˆâ€ ከሆአብቻ áŠá‹á¡á¡ “ከበላዠዘለቀ ከተሰቀለá‹á£ á‹áˆ»áˆ‹áˆ ሽáˆáˆ«á‹-ዠማ የቀረá‹!†የሚለá‹áˆ áŒáŒ¥áˆ እንደአᄠቴዎድሮስ ጠመንጃá‹áŠ• ጠጥቶ የሞተá‹áŠ• የመáˆáˆá‰¤á‰´á‹áŠ• “ወኔያáˆâ€ አáˆá‰ ኛ ታሪአያስታá‹áˆ°áŠ“áˆá¡á¡ ሽáˆáˆ«á‹áŠ• ጠላቶቹ ሳá‹á‰€áˆ© በáŠá‰¥áˆ አáˆá‰…ሰዠእንደቀበሩት የሕá‹á‹ˆá‰±-ገድሠያብራራáˆá¡á¡
በዕለት ተዕለት ኑሮአችንሠእንዳየáŠá‹ ከሆáŠá£ á‹áŠƒ áˆá‰µá‰€á‹³ ወንዠወáˆá‹³ በአሽሟጣጮች á‹á‹áŠ• ሚስቱ የተዘለáˆá‰½á‰ ትሠአዳአ“ወኔያáˆâ€á£ በáŠáŒ‹á‹ ጧት ወደጫካ ተጉዞ ትáˆá‰… አá‹áˆ¬ በመáŒá‹°áˆá£ “ወኔያáˆáŠá‰±áŠ•â€ ወá‹áˆ “ጀáŒáŠ•áŠá‰±áŠ•â€ ካስመረቀላት በኋላ ጆሮá‹áŠ• ተበስቶ ሎቲá‹áŠ• ሲያደáˆáŒá£ ሚስቱንሠስለáŠá‰¥áˆ¯ ያለወረዠወኃ እንድትቀዳ á‹«á‹°áˆáŒ‹á‰³áˆá¡á¡ ዘመኑ እንደዚያ áŠá‰ áˆá¡á¡ እሊህ áˆáˆ³áˆŒá‹Žá‰½á£ የ“ወኔâ€áŠ• áŠá‰£áˆ«á‹Š ትáˆáŒ‰áˆáŠ“ የ“ጀáŒáŠ•áŠá‰µâ€áŠ• ዘá‹á‰¤áˆ በኢትዮጵያዊ ቀáˆá‰¥ ለመáŒáˆˆáŒ½ የሚያስችሉ መሆናቸá‹áŠ• እንተማመናáˆá¡á¡ ሆኖሠáŒáŠ•á£ á‹áˆ… ከላዠየቀረበዠሃተታ ከኢትዮጵያ ባሕáˆá£ ትá‹áŠá‰µáŠ“ ታሪአአንጻሠብቻ መሆኑን መዘንጋት የለበትáˆá¡á¡
ስለሆáŠáˆá£ ከጠቅላላዠየááˆáˆµáና አኳያ የ“ጀáŒáŠ•áŠá‰µâ€áŠ• ወá‹áˆ “የወኔን†ዘá‹á‰¤ እንደሚከተለዠእናየዋለንá¡á¡ በቅድሚያ áŒáŠ• እያለዋወጥን “ጀáŒáŠ•áŠá‰µáŠ“ ወኔ†ስንáˆá£ የእንáŒáˆŠá‹áŠ›á‹áŠ• (Courage እንጂ Heroism) አለመሆኑን áˆá‰¥ á‹áˆáˆá¡á¡ “ጀáŒáŠ“†ስንሠáŒáˆˆáˆ°á‰¡áŠ• ሲሆንᣠ“ጀáŒáŠ•áŠá‰µâ€áˆ ስንሠ“áˆáŒá‰£áˆ©â€áŠ• ለማመáˆáŠ¨á‰µ እንደሆአለአንባቢያን ማá‹áˆ³á‰µ የáŒá‹µ á‹áˆ‹áˆá¡á¡ ስለጀáŒáŠ“ና ስለጀáŒáŠ“á‹áˆ አáˆáˆáŠ® áˆáŠ•áŠá‰µ ለማንበብ የሚሻ ካለ የThomas Carlyleን “Heroes and Hero Worship†የተባለá‹áŠ• መጽáˆá ቢያáŠá‰¥ ጥሩ እá‹á‰€á‰µáŠ• á‹áŒˆá‰ á‹«áˆá¡á¡ ካáˆáˆ‹á‹áˆá£ በስድስት ገላáŒ-የንáŒáŒáˆ áˆá‹•áˆ«áŽá‰½ (Lectures) አማካá‹áŠá‰µ ስለጀáŒáŠ“ና ስለጀáŒáŠ“ዠአáˆáˆáŠ® áˆáŠ•áŠá‰µ በá‹áˆá‹áˆ አቅáˆá‰§á‰¸á‹‹áˆáŠ“ᣠአሊህን እጅጠጠቃሚ የሆኑ ገለáƒá‹Žá‰¹áŠ• አንባቢያን ማየት እንዳለባቸዠáˆáŠ“ስታá‹áˆµ እንወዳለንá¡á¡
ለመሆኑ የጀáŒáŠ•áŠá‰µ (የወኔ) ዘá‹á‰¤ ስንሠáˆáŠ•á‹µáŠá‹?
የተለያዩ áˆáˆ‹áˆµáŽá‰½áŠ“ áˆáˆáˆ«áŠ• ስለወኔ (ጀáŒáŠ•áŠá‰µ) ዘá‹á‰¤ ሊበá‹áŠ‘ ሞáŠáˆ¨á‹‹áˆá¡á¡ ከáŠá‹šáˆ…ሠá‹áˆµáŒ¥ á•áˆŒá‰¶ ቀዳሚዠáŠá‹á¡á¡ “Laches (ላቸስ)†የተባለá‹áŠ• መጽáˆá‰áŠ• ሳá‹á‰€áˆ “ጀáŒáŠ•áŠá‰µâ€ የሚሠተለዋጠáˆáŠ¥áˆµ ሰጥቶት áŠá‰ áˆá¡á¡ ጀáŒáŠ•áŠá‰µ ማለት á‹áˆ‹áˆ ሶáŠáˆ«á‰²áˆµá£ “በጥበብና በጽናት የመጋáˆáŒ¥ áˆá‹© ችሎታ†ሲሆንᣠ“ያለጥበብ ወá‹áˆ ያለእá‹á‰€á‰µ የሚደረጠመገዳደሠáŒáŠ• ጅáˆáŠá‰µ áŠá‹â€ ሲሠያጣጥለዋáˆá¡á¡ በተጨማሪáˆá£ “የጀáŒáŠ•áŠá‰µ ተáŒá‰£áˆ የሚለካá‹á£ ጀጋኙ ሰዠበሚኖረዠአመáŠáŠ•á‹® እንጂ በአáˆá‰¦-ááˆáˆá‰± አá‹á‹°áˆˆáˆâ€ á‹áˆ‹áˆá¡á¡ áˆáŠáŠ•á‹«á‰±áŠ•áˆ ሲያብራራᣠ“በአáˆá‰¦-ááˆáˆá‰µ ወá‹áˆ ባለመáራት ከሆáŠáˆ› እንሰሳትስ á‹á‹°áŠáŒáŒ£áˆ‰ እንጂ መቼ á‹áˆáˆ‰?!†ሲሠá‹áˆ³áˆˆá‰ƒáˆá¡á¡ “ሆኖሠáŒáŠ•á£â€ á‹áˆ‹áˆ ሶáŠáˆ«á‰²áˆµá£ “ሪáብሊኩ በሕáŒáŠ“ በሥáˆá‹“ት እንዲመራ ጀáŒáŠ•áŠá‰µ(ወኔ) ያለá‹áŠ“ አáˆáŠ á‹« የሚሆን መሪን†አስáˆáˆ‹áŒŠáŠá‰µ ያብራራáˆá¡á¡ ብáˆáˆ¹ ሥáŠáˆáŒá‰£áˆá£ ዋሾና ቦቅቧቃ መሪሠሪáብሊኩን አá‹á‰ ጀá‹áˆ ሲሠá‹áˆ˜áŠáˆ«áˆá¡á¡
አሪስቶትሠበበኩሉᣠ“Nicomachean Ethics (ኒኮማቺያን ኤቲáŠáˆµ)†በተባለዠጥራዙ በ3ተኛዠመጽáˆá‰ á‹áˆµáŒ¥ (ከá‰áŒ¥áˆ 1106 እስከ 1117 ድረስ ባሉት አንቀá†á‰½) በሠáŠá‹ ስለጀáŒáŠ•áŠá‰µ ዘá‹á‰¤ ያትታáˆá¡á¡ እንደአሪስቶትሠአባባሠከሆáŠá£ “ጀáŒáŠ•áŠá‰µ ማለት አንድ ሰዠተáŒá‰£áˆ«á‹Š የሆáŠá‹áŠ• ááˆá‹±áŠ• የሚያሳá‹á‰ ት ጥበብ áŠá‹á¡á¡â€ በማስከተለሠእንዲህ á‹áˆ‹áˆá£ “áˆáˆ‰áŠ•áˆ áŠáŒˆáˆ የሚáˆáˆ« ሰá‹á£ ወደሠየለሽ ááˆáˆá‰µ ስላለበት አቋሠለመያዠá‹áˆáˆ«áˆá¡á¡ ስለዚህáˆá£ ቦቅቧቃ áŠá‹á¡á¡â€ በሌላ በኩሠደáŒáˆžá£ “áˆáŠ•áˆ áŠáŒˆáˆ የማá‹áˆáˆ«áŠ“ á‹áˆµáŒ¡ ááˆáˆá‰µ á‹«áˆáˆáŒ ረበት ከሆáŠá£ ማንኛá‹áŠ•áˆ አደጋ áŠá‰µ-ለáŠá‰µ የሚጋáˆáŒ¥áˆ ከሆአጅáˆáŠ“ ደደብ áŠá‹á¤â€ ሲሠá‹á‹˜áˆáˆá‹‹áˆá¡á¡ በመሆኑáˆá£ ትáŠáŠáˆˆáŠ›á‹áŠ“ ላቅ ያለዠየጀáŒáŠ•áŠá‰µ áˆáŒá‰£áˆ የሚገኘá‹á£ áˆáŠ-በሌለዠበራስ መተማመንና áˆáŠ-በሌለዠቦቅቧቃáŠá‰µ ሳá‹áˆ†áŠ•á£ መሀከለኛá‹áŠ• መስመሠመáˆáˆáˆ® በመጓዠáŠá‹á¤â€ á‹áˆ‹áˆá¡á¡ áŠáŒˆáˆ©áŠ• በáˆáˆ³áˆŒ ማስቀመጡ á‹á‰ ጀናáˆá¡á¡ አንድ ባዶ እáŒáŠ• ያለ ሰዠአስሠሰዎች ሊያጠá‰á‰µ ሲመጡ ካáˆáˆ¸áˆ¸á£ ጀáŒáŠ“ ሳá‹áˆ†áŠ• “ጀáˆáŒƒáˆ«â€ á‹áˆ†áŠ“áˆá¡á¡ አንድ ባዶ እáŒáŠ• ያለ ሰዠሲመጣበትሠከሸሸᣠእáˆáˆ± “ቦቅቧቃáŠá‰±áŠ•â€ እያሳየ áŠá‹á£ ለማለት áŠá‹-የáˆáˆˆáŒˆá‹á¡á¡ ስለዚህáˆá£ የጀáŒáŠ•áŠá‰µ ዘá‹á‰¤ መሠረቱ ያለዠከመጠን በላዠበራስ በመተማመንና ባለመáራት ሳá‹áˆ†áŠ•á£ አገናá‹á‰¦ የመጣá‹áŠ• ችáŒáˆ/መከራ በድሠአድራጊáŠá‰µ በመወጣቱ ላዠáŠá‹á¡á¡
አሪስቶትሠእንደሚለዠከሆáŠá£ የጀáŒáŠ•áŠá‰µ ዘá‹á‰¤ áˆáŠ የሚሆáŠá‹ ጀáŒáŠ“ዠሦስት መመዘኛዎችን ካሟላ áŠá‹á¡á¡ አንደኛᣠሰá‹á‹¬á‹ የቆመለት ትáŠáŠáˆˆáŠ› ዓላማ ሲኖረዠሲሆንᤠáˆáˆˆá‰°áŠ›á‹ á‹°áŒáˆžá£ በትáŠáŠáˆˆáŠ› á€á‰£á‹/ባሕሪ ከተከወáŠáŠ“ ከተደረገ áŠá‹á¡á¡ በሦስተኛ ደረጃáˆá£ በትáŠáŠáˆˆáŠ›á‹ á‹áŠ•á‰£áˆŒ ለትáŠáŠáˆˆáŠ›á‹ áŒá‰¥ ከተáˆá€áˆ˜áŠ áŠá‹á¡á¡ አለበለዚያᣠ“ጀáŒáŠ•áŠá‰µ ሳá‹áˆ†áŠ• ጅáˆáŠá‰µ መሆኑ አá‹á‰€áˆ¬ áŠá‹á¤â€ ሲሠያስተáˆáˆ«áˆá¡á¡ ወደመድረሻ áŒá‰£á‰¸á‹ በተሳሳተ ዓላማና በስሕተተኛ ባሕሪ (ማለትሠበáŒáŠ«áŠ”ᣠበáŒáና በአድáˆá‹ŠáŠá‰µ) የሚሄዱ ሰዎችᣠ“የጀáŒáŠ•áŠá‰µáŠ• ካባ áˆá…ሞ አá‹áŒŽáŠ“á€áትáˆá¤â€ ለማለት áŠá‹ የáˆáˆˆáŒˆá‹á¡á¡ በዚህሠአተያዠመሠረት ስንቶቹ ተንኮለኞችና መሠሪዎች “በጀáŒáŠ•áŠá‰µ ካባ†áˆá‰µáŠá£ “የጅáˆáŠá‰µ ዳባ†እንደለበሱ ማስታወሱ á‹á‰ ጃáˆá¡á¡ በስህተት ጎዳና እብስ ብለዠእየሄዱ ሳለᣠበቲáŽá‹žá‹Žá‰½ ብዛት ብቻ “የለá‹áŒ¡ ጀáŒáŠ“ᣠየሕዳሴዠጀáŒáŠ“!†እየተባሉ መሞካሸታቸá‹á£ ቆሠተብሎ ሊመረመሠእንደሚገባዠáˆáŠ“ስታá‹áˆµ እንወዳለንá¡á¡
ከአሪስቶትሠአስተáˆáˆ…ሮት ጋሠበአብዛኛዠየሚመሳሰሠሃሳብ ወዳለዠቅዱስ አኳá‹áŠ“ስ የጀáŒáŠ•áŠá‰µ እሳቤ እንሻገáˆá¡á¡ “Fortitude†በተባለዠመጽáˆá‰á£ በጥያቄ á‰áŒ¥áˆ 123 ላዠእንደሚያትተዠከሆáŠá£ የአሪስቶትáˆáŠ• የጀáŒáŠ•áŠá‰µ ዘá‹á‰¤ የጋራáˆá¡á¡ “ጀáŒáŠ•áŠá‰µ ማለት ááˆáˆá‰µ አáˆá‰£ መሆን ሳá‹áˆ†áŠ•á£ በአደገኛ ኩáŠá‰¶á‰½ á‹áˆµáŒ¥ ትáŠáŠáˆˆáŠ›á‹áŠ• ááˆá‹µ መበየን†እንደሆአያáˆáŠ“áˆá¡á¡ የተጋáŠáŠáŠ“ á‹«áˆá‰°áŒˆá‰£ ስሜታዊáŠá‰µáŠ• ማሳየት በተአáˆáˆ ወደጀáŒáŠ•áŠá‰µ ሳá‹áˆ†áŠ•á£ አንድሠወደ áŒáŠ«áŠáŠá‰µ/አንባገáŠáŠ•áŠá‰µ ወá‹áˆ á‹°áŒáˆž ወደለየለት ááˆáˆá‰µ/ቦቅቧቃáŠá‰µ á‹á‹ˆáˆµá‹³áˆ ሲሠያትታáˆá¡á¡ በመቀጠáˆáˆá£ “áˆáˆ‰áˆ ሰዠእራሱን ከáˆáŠ•áˆ በላዠá‹á‹ˆá‹³áˆá¡á¡ áŠáŒˆáˆ áŒáŠ•á£ áቅáˆáŠ“ መረዳት ያለዠሰዠከራሱ ጉዳት á‹áˆá‰… የሌሎችን መዳን ስለሚያስቀድáˆá£ ከáተኛ የሆአጀáŒáŠ•áŠá‰µáŠ• ያሳá‹áˆá¡á¡ በመሆኑሠጀáŒáŠ•áŠá‰µ ማለት “መጋáˆáŒ¥â€ ሳá‹áˆ†áŠ•á£ በáˆáŠáŠ•á‹«á‰µ ላዠየተመሠረተ ራሮትን በአáŒá‰£á‰¡ ማንá€á‰£áˆ¨á‰… እንደሆአያሳስባáˆá¡á¡
በ1978 እ.አ.አባሳተሙት መጽáˆá‹á‰¸á‹ ላá‹á£ ቮን ራá‹á‰µáŠ“ á‰á‰µ በበኩላቸá‹á£ ስለጀáŒáŠ•áŠá‰µ áˆáŠ•áŠá‰µ ሲገáˆáŒ¹á£ “ጀáŒáŠ•áŠá‰µ ማለት ááˆáˆá‰µáŠ• የመቆጣጠሠወá‹áˆ በááˆáˆá‰µ ላዠየበላá‹áŠá‰µáŠ• የመቀዳጀት አቅሠáŠá‹á¡á¡ ስለሆáŠáˆá£ ትáŠáŠáˆˆáŠ›á‹ ጀáŒáŠ•áŠá‰µ የሚለካዠጨáˆá‰…ን ጥሎ በመጋáˆáŒ¥ ችሎታ ሳá‹áˆ†áŠ•á£ በá‹áˆµáŒ£á‰½áŠ• ያለá‹áŠ• መጠáŠáŠ› ááˆáˆá‰µ ተቋá‰áˆž ወዳሰቡት ድሠበመድረስ እንደሆአያትታሉá¡á¡ በመቀጠáˆáˆ እንዲህ ሲሉ ጥሩá‹áŠ•/ዋን ጀáŒáŠ“ á‹áŒˆáˆáታáˆ/á‹áŒˆáˆáዋታáˆá¡á¡ እáˆáˆ±/እáˆáˆ· “ለመáˆáˆáŒ ጥ እየáˆáˆˆáŒˆ ወá‹áˆ እየáˆáˆˆáŒˆá‰½ ሳለ ááˆáˆá‰±áŠ•/ቷን ተቋá‰áˆž/ተቋá‰áˆ› የሚገáŠ/የáˆá‰µáŒˆáŠ ከሆáŠ/ከሆáŠá‰½ የጀáŒáŠ•áŠá‰µ áŠá‰¥áˆ á‹áŒˆá‰£á‹‹áˆ/á‹áŒˆá‰£á‰³áˆá¤â€ ሲሉ ያብራራሉá¡á¡ ዋሊስ የተባለዠየስአáˆá‰¦áŠ“ ሊቅ በበኩሉᣠ“ጀáŒáŠ•áŠá‰µ ማለት የቦቅባቃáŠá‰µ ታቃራኒ አá‹á‹°áˆˆáˆ!†á‹áˆáŠ“ᤠቦቅቧቃáŠá‰µ ማለት “በááˆáˆá‰µ ማቅ ተጀቡኖ የመታወአá‹áŠ•á‰£áˆŒ áŠá‹â€ á‹áˆˆáŠ“áˆá¡á¡ በሌላ በኩáˆáˆá£ ጀáŒáŠ•áŠá‰µ ማለት የááˆáˆá‰µáŠ• ስሜት ከአእáˆáˆ® የማጥá‹á‰µáŠ“ በáˆá‰ -ሙሉáŠá‰µ የመገኘት á‹áŠ•á‰£áˆŒ እንደሆአያስረዳáˆá¡á¡
Â
ማጠቃለያá¤
ጀáŒáŠ•áŠá‰µ ወá‹áˆ ወኔ ማለት የላቀ áˆáŒá‰£áˆ«á‹ŠáŠá‰µ ሲሆን በመከራሠሆአበáŒáŠ•á‰… ወቅት መá‹áŠ–ና አመዛá‹áŠ– በááˆáˆƒá‰µ ላዠበትáŠáŠáˆ‰ ድáˆáŠ• መቀዳጀት áŠá‹á¡á¡ በተጨማሪáˆá£ ጀáŒáŠ•áŠá‰µ ማለት እንደእáŠáˆ°áˆ³á‰±áŠ“ እንደሕáƒáŠ“ቱ አáˆá‰¦-ááˆáˆá‰µ መሆን ማለት አá‹á‹°áˆˆáˆá¡á¡ áŠáŒˆáˆ áŒáŠ•á£ ááˆáˆá‰µáŠ• ተቆጣጥሮ ለለá‹áŒ¥áŠ“ ለድሠመትጋት áŠá‹á¡á¡ ááˆáˆá‰µ በቅዱስ መጽáˆáትሠሆአበስጋዊ ድáˆáˆ³áŠ“ት በጎ ትáˆáŒ‰áˆ የለá‹áˆá¡á¡ በአዲስ ኪዳን ላዠበጀáˆá‰£ ሲጓዙ ሳለᣠየባሕሩ ወጀብ አስደንáŒáŒ§á‰¸á‹ “መáˆáˆ…ሠሆዠአድáŠáŠ•!†እያሉ የጮኹትን ደቀመዛሙáˆá‰µ እንዳሳሰባቸá‹á£ የሰናáጠቅንጣት ታáŠáˆ እáˆáŠá‰µ ያለዠሰዠአá‹áˆá‰¦á‰€á‰¦á‰…áˆá¡á¡ በዚያሠላá‹á£ ቦቅቧቃáŠá‰µ ሀጢያት áŠá‹á¡á¡ á‹áˆ… ማለት áŒáŠ•á£ በአጉሠጀብደáŠáŠá‰µáˆ ተገá‹áቶᣠ“ተጋá‹áŒ መሆንáˆâ€ ጅáˆáŠá‰µ/ጀáˆáŒƒáˆ«áŠá‰µ እንጂᣠበáˆáŠ•áˆ መáˆáŠ© ጀáŒáŠ•áŠá‰µ ሊሆን አá‹á‰½áˆáˆá¡á¡ (“ዘመናችንን የኢትዮጵያዊ ጀáŒáŠ•áŠá‰µáŠ“ ወኔያáˆáŠá‰µ ዘመን ያድáˆáŒáˆáŠ•!†እያáˆáŠ• እንሰናበችኋለንá¡á¡ ቸሩን áˆáˆ‰ á‹áŒáŒ ማችáˆ!)     Â
Happy
0
0 %
Sad
0
0 %
Excited
0
0 %
Sleepy
0
0 %
Angry
0
0 %
Surprise
0
0 %
Wondering where the comments are? We encourage you to use the share buttons below and start the conversation on your own!
Like this:
Like Loading...
Related
Average Rating